52. Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə., Pines V.Ə., Rəhmanov J.Ə. Sultanov V.S. “Kitabi-Dədə Qorqud”un statistik təhlili, Bakı, Elm, 1999
53. Tanrıverdi Ə. “Kitabi-Dədə Qorqud”un söz dünyası, Bakı, Nurlan, 2007
54. Paşa A. Azərbaycan şəxs adları. Bakı, Maarif, 1996
55. Seyidov M. Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqları. Bakı, Yazıçı, 1983
56. Abdulla B. “Kitabi-Dədə Qorqud”un poetikası. Bakı, 1999
57. Nəbiyev A. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. (I hissə). Bakı, Turan, 2002
58. Dits F.H. Təpəgöz, yoxsa oğuz siklopu. (tərcümə edəni T.İ.Kazımov), Folklor və etnoqrafiya, 2014, s. 3-17
Agaverdi Halil
THE DEVELOPMENT LEVELS AND DIRECTIONS OF GORGUD-STUDY
Summary
In the article the investigation history of the monument “The Book of Dede Gorgud” is studied. The investigation history of the monument beginning in 1815 by Henrix Fredric fon Ditz and the continuation of it was reviewed in a short form. As a result of the investigation the main levels and directions of the studying the monument are determined.
Key words: “The Book of Dede Gorgud”, level, direction, review
В статье рассматривается изучение истории исследования памятника "Книга Деде Горгуд". Сделан краткий обзор история исследования памятника, которая начинается в 1815 году Генрихом Фредериком фон Дицем и продолжались до сегоднещнего дня. В результате исследования основные этапы и направления изучения памятника определяются.
Ключевые слова: "Книга Деде Горгудa", этапы, направление, обзор. Ali Duymaz Professor Doktor
Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
e-mail: ali_duymaz@hotmail.com
DEDE KORKUT KİTABI’NDA BİR DEV: “ARŞUN OĞLU DİREK TEKÜR”
Giriş
Dede Korkut Kitabı’nın Dresden yazmasının yedinci boyu “Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu”, Vatikan yazmasının ise beşinci boyu “Hikâyet-i Kazılık Koca Oğlu Yigenek Bey” başlığını taşımaktadır. Her iki yazmada da ortak olan bu hikâye, Dede Korkut Kitabı’nın en kısa hikâyesi olmakla birlikte motif bakımından oldukça yoğun bir hikâyedir ve taşıdığı ilgi çekici motiflerin çözümlenmesi anlamında oldukça geri planda kalmıştır.
Asıl itibariyle Bayındır Han’ın veziri Kazılık Koca’nın oğlu Yigenek’in, tutsak olan babasını deve benzer bir “tekür”ün elinden kurtarıp alp oluşunun macerasını anlatan bu hikâyede,Yigenek’in dayısı Emen çerçevesinde akrabalık ilişkilerinden biri olan “dayı”lık kurumu da tartışmaya açılmaktadır. Aynı şekilde “ulufeci” savaşçılığın eleştirisi de bu hikâyenin işlediği temlerden biridir. “Şarabın itisi” alnına çıkan Kazılık Koca gibi bir vezirin, Bayındır Han’dan destur alarak akına gidişi ve tutsak düşmesi, aklı başındayken karar alması gereken bir vezirin töre tarafından cezalandırılması olarak mı yoksa Bayındır Han’ın herhangi bir gerekçeyle vezirini sınaması olarak mı değerlendirilmelidir? Metin altı okumalarına göre Yigenek’in bir tartışma sırasında kendisinden babasının tutsak olduğunu öğrendiği Salur Kazan’ın kardeşi Kara Göne’nin oğlu Kara Budak ile veya Kazılık Koca ile Kara Göne arasında ailevî veya siyasî bir rekabetten de söz edilebilir mi? Bu gibi soruları daha da çoğaltmak mümkündür. Ancak biz bu bildiride bu soru veya sorunlar üzerinde durmayacağız. Tepegöz’ün gölgesinde kalmış bir “dev” olarak tanımlayabileceğimiz Arşun Oğlu Direk Tekür’ü konu alacağız.
Bilindiği üzere Dede Korkut Kitabı’nda Kazılık Koca Oğlu Yigenek boyunda düşman tiplemesi olarak Arşun Oğlu Direk Tekür anlatılmaktadır. Karadeniz kıyılarındaki Düzmürd kalesinin tekürü olan Direk Tekür hakkındaki tasvirlerden yola çıkarak Türk folklorunda, özellikle masallardaki dev tiplemesinin varyantları ile mitolojideki Erlik tipinden dinlerdeki “Unuk” tipine kadar dev tiplemeleri arasındaki yerini tespit etmeye çalışacağız.
