Дядя Горгудун мязар йери щаггында

31.Öztelli C. Dedem Korkut Kitabının Dili Üzerine Bir Deneme, «Bilimsel Bildiriler - 1972», Ankara, 1975, s. 203-207.

32.Piriyev E. «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarının dilində fars sözləri (avtoreferat), Bakı, 1989.

33. Bayat F. Oğuz epik ənənəsi və Oğuz Kağan dastanı. Bakı, «Sabah», 1993

34. Китаби-Деде Горгуд. Баку, Язычы, 1988

35. Xəlil A. “Kitabi-Dədə Qorqud”un semiotikası// Türk dastanları türk xalqlarının ədəbi keçmi­şi­dir. Beynəlxalq elmi konfransın materialları, Qafqaz Universiteti, Bakı, 2004

36. Şıxıyeva İ. KDQ-də şəxs adlarının linqvostatik xüsu­siyyətləri. “Azər­baycan ədəbiy­yatşü­naslığı problemləri”. Bakı, 1993

37. Çobanov M. Osnovı Azerbaydjanskoy antroponimiki. Bakı, 1995

38. Hacıyev T. Kitabi-Dədə Qorqud: dilimiz, düşüncəmiz. Bakı, 1999

39. Seyidov M. “Dədə Qorqud boylarının mənşəyinə dair”. “Azərbaycan” jurnalı. Bakı, 1968, sayı 6

40. Seyidov M. Bəzi abidələrdə və xalq yaradıcılığı nümunələrində adqoyma adətinin qalıqları haqqında mülahizələr. AŞXƏDT. Bakı, V kitab, 1977

41. Cəfərli M. Azərbaycan məhəbbət dastanlarının poetikası. Bakı, Elm, 2000

42. Vaynşteyn S. İ. Liçnıe imena, terminı rodstva I prozvişa u tuvintsev. Onomastika, Moskva, Nauka, 1969, s. 125-133

43. Kniqa moeqo Deda Korquda. Oquzskiy qeroiçeskiy epos. Perevod akademika V.V. Bartolda. M.-L. AN SSSR, 1962

44. Cəmşidov Ş. “Kitabi Dədə Qorqud”u vərəqləyərkən, Bakı, Kənclik, 1969

45. Sadıqov Z. Azərbaycan dilində şəxs adları (Namizədlik dissertasiyası), Bakı, AEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, 1975

46. Drevnetyurkskiy slovar. L., Nauka, 1969

47. Xəlil A. “Dədə Qorqud kitabı”nda prezentativ formullar və arxaik ay­dım janrı/ Dədə Qorqud, 2009, sayı 2, Bakı, s. 59-63

48. Abdullayev K. Gizli Dədə Qorqud. Bakı, 1991

49. “Kitabi-Dədə Qorqud”un izahlı lüğəti, Bakı, 1999

50. Vəliyev K. Azərbaycan dilinin poetik sintaksisi, Bakı, ADU nəşri, 1981

51. Koroğlu X. Oğuz qəhrəmanlıq eposu, Bakı, 1999

52. Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə., Pines V.Ə., Rəhmanov J.Ə. Sultanov V.S. “Kitabi-Dədə Qorqud”un statistik təhlili, Bakı, Elm, 1999

53. Tanrıverdi Ə. “Kitabi-Dədə Qorqud”un söz dünyası, Bakı, Nurlan, 2007

54. Paşa A. Azərbaycan şəxs adları. Bakı, Maarif, 1996

55. Seyidov M. Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqları. Bakı, Yazıçı, 1983

56. Abdulla B. “Kitabi-Dədə Qorqud”un poetikası. Bakı, 1999

57. Nəbiyev A. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. (I hissə). Bakı, Turan, 2002

58. Dits F.H. Təpəgöz, yoxsa oğuz siklopu. (tərcümə edəni T.İ.Kazımov), Folklor və etnoqra­fiya, 2014, s. 3-17

Agaverdi Halil

THE DEVELOPMENT LEVELS AND DIRECTIONS OF GORGUD-STUDY

Summary

In the article the investigation history of the monument “The Book of Dede Gorgud” is studied. The investigation history of the monument beginning in 1815 by Henrix Fredric fon Ditz and the continuation of it was reviewed in a short form. As a result of the investigation the main levels and directions of the studying the monument are determined.

Key words: “The Book of Dede Gorgud”, level, direction, review

Агаверди Хелил

ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ И НАПРАВЛЕНИЯ ИССЛЕДОВАНИЙ ЭПОСА

«КНИГИ ДЕДА КОРКУДА»

Резюме

В статье рассматривается изучение истории исследования памятника "Книга Деде Горгуд". Сделан краткий обзор история исследования памятника, которая начинается в 1815 году Генрихом Фредериком фон Дицем и продолжались до сегоднещнего дня. В результате иссле­дования основные этапы и направления изучения памятника опре­деля­ют­ся.

Ключевые слова: "Книга Деде Горгудa", этапы, направ­ление, обзор.
Ali Duymaz
Professor Doktor

Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

e-mail: [e-mail]

DEDE KORKUT KİTABI’NDA BİR DEV: “ARŞUN OĞLU DİREK TEKÜR”

Giriş

Dede Korkut Kitabı’nın Dresden yazmasının yedinci boyu “Ka­zı­lık Koca Oğlu Yigenek Boyu”, Vatikan yazmasının ise beşinci boyu “Hikâyet-i Kazılık Ko­ca Oğlu Yigenek Bey” başlığını taşı­maktadır. Her iki yazmada da ortak olan bu hikâye, Dede Korkut Kitabı’nın en kısa hikâyesi olmakla birlikte motif bakımından oldukça yoğun bir hikâyedir ve taşıdığı ilgi çekici motiflerin çözümlenmesi an­lamın­da oldukça geri planda kalmıştır.
Asıl itibariyle Bayındır Han’ın veziri Kazılık Koca’nın oğlu Yigenek’in, tut­sak olan babasını deve benzer bir “tekür”ün elinden kurtarıp alp oluşunun mace­rasını anlatan bu hikâyede,Yigenek’in dayısı Emen çerçevesinde akrabalık ilişkilerinden biri olan “dayı”lık kurumu da tartışmaya açılmaktadır. Aynı şekilde “ulufeci” savaşçılığın eleştirisi de bu hikâyenin işlediği temlerden biridir. “Şarabın itisi” alnına çıkan Kazılık Koca gibi bir vezirin, Bayındır Han’dan destur alarak akına gidişi ve tutsak düşmesi, aklı başındayken karar alması gereken bir vezirin töre tarafından cezalandırılması olarak mı yoksa Bayındır Han’ın herhangi bir gerekçeyle vezirini sınaması olarak mı değerlen­dirilmelidir? Metin altı okuma­larına göre Yigenek’in bir tartışma sırasında kendisinden babasının tutsak oldu­ğunu öğrendiği Salur Kazan’ın kardeşi Kara Göne’nin oğlu Kara Budak ile veya Kazılık Koca ile Kara Göne arasında ailevî veya siyasî bir rekabetten de söz edilebilir mi? Bu gibi soruları daha da çoğaltmak mümkündür. Ancak biz bu bildiride bu soru veya sorunlar üzerinde durmayacağız. Tepegöz’ün gölgesinde kalmış bir “dev” olarak tanımlayabileceğimiz Arşun Oğlu Direk Tekür’ü konu alacağız.
Bilindiği üzere Dede Korkut Kitabı’nda Kazılık Koca Oğlu Yigenek boyunda düşman tiplemesi olarak Arşun Oğlu Direk Tekür anlatılmaktadır. Karadeniz kıyılarındaki Düzmürd kalesinin tekürü olan Direk Tekür hakkındaki tasvirlerden yola çıkarak Türk folklorunda, özellikle masallardaki dev tiplemesinin varyantları ile mitolojideki Erlik tipinden dinlerdeki “Unuk” tipine kadar dev tiplemeleri arasındaki yerini tespit etmeye çalışacağız.