Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

O`zbek tili tarixini o`rganishda 4ta yirik bosqich mavjud. Ular quyidagilar:

1. 
   Qadimgi turkIy til
   
2. 
   Eski turkIy til
   
3. 
   Eski o`zbek adabiy tili
   
4. 
   Hozirgi o`zbek adabiy tili
   

Bu bosqichlarning barchasi o`z ichida ma`lum guruhlarga bo`linadi va shu asosda o`rganiladi.
I. QADIMGI TURKIY TIL

Jamiyat oilalardan tashkil topganidek, tillar ham turli-tuman oilalarga bo‘linadi. Til oilalari shu oilaga asos bo‘lgan til nomi bilan yuritiladi. O‘zbek, uyg‘ur, qirg‘iz, qozoq kabi tillarning turkiy til deyilishiga sabab shuki, ularning hammasi qadimgi turkiy tildan ajralib chiqqan. Demak, hozirgi barcha turkiy tillar (o‘zbek, uyg‘ur, qirg‘iz, qozoq, turkman, ozarbayjon, usmonli turk, tatar, xakas, yoqut va boshq.) uchun qadimgi turkiy til umumiy til (bobo til) sanaladi.

Hozirgi turkiy tillarning shakllanish tarixini ko‘pchilik olimlar bir necha davrlarga bo‘ladilar.

1. Oltoy davri.

2. Eng qadimgi turk davri.

3. Qadimgi turk davri.

4. O‘rta turk davri (hozirgi barcha turkiy xalqlar va ular tillarining shakllanishi hamda rivojlanishi davri) va boshqalar.

Mutaxassislarning fikricha, turkiy tillar qadimda mo‘g‘il va tungus-manjur tillari bilan birgalikda bitta oilani tashkil etgan va bu til oltoy tili deb atalgan. Keyinchalik oltoy tili tarmoqlanib ketgan. Afsuski, bu davrdan xabar beruvchi yozma yodgorliklar bizgacha yetib kelmagan, lekin qadimgi turkiy til davriga oid bir qancha yozma manbalarga egamiz. Urxun-enasoy, uyg‘ur (qisman moniy), sug‘d yozuvlari shular jumlasidandir. Mazkur yozuvlar hozirgi turkiy tillarning barchasi uchun umumiy sanaladi.

Urxun-enasoy yozuvi haqidagi dastlabki xabarlar N.K. Vidzen, S.U. Remezov, I. Tabbet-Stralenberg, D.G. Messershmidt, M.A. Kastren kabi tadqiqotchilar tomonidan e’lon qilingan.

1889-yili N.M. Yadrinsev Mongoliyadagi Qoraqurum shahristoni xarobalaridan ikkita katta bitiktosh topib oldi. Keyinchalik ma’lum bo‘li­shicha, bu toshlar Kultegin va Bilga xoqonlar sharafiga qo‘yilgan bitiktoshlar ekan.

V.V. Radlov, V. Tomsen, P.M. Melioranskiy kabi olimlar bu sirli yozuvlarni o‘qishga qattiq kirishganlar. 1893-yilning 25-noyabr kuni V. Tomsen birinchi bo‘lib bitiktoshlar sirini ochganligini e’lon qildi. Bu vaqtda V.V. Radlov 10 ta harfni o‘qib ulgurgan edi. Mazkur sirli yozuvlar turk xalqiga tegishli ekan. Enasoy hamda Urxun daryolari havzalaridan topilganligi uchun ular urxun-enasoy yozuvlari deb atala boshlandi. Hozirda ularning 700 ga yaqin namunalari fanga ma’lum.
Budun — xalq Ko‘ch — urug‘, zot

Bilig — bilim O‘kush — ko‘p

Ingek — sigir O‘z — jon, vujud

Yag‘i — yov, dushman Art — tepa, dovon

Batsiq — g‘arb Erik — mard, botir, erkin