Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

Ko’makchilarning ma’no turi

1.Maqsad: sababli, tufayli, uchun

2. yo’nalish: tomon, sari, qarab, bo’ylab

3. fikr mavzusi: haqida, to’g’risida

4. o’xshatish, qiyoslash: kabi, singari

5. uchun ko’makchisi atalganlik (ukam uchun oldim), maqsad (o’qish uchun kelganmiz), sabab (o’qimagani uchun javob berolmadi) kabi bir necha ma’no anglatishi mumkin

6. bilan ko’makchisi vosita (bo’r bilan yozmoq), birgalik (ukam bilan keldim), harakatning tez sodir bo’lishi (eshik ochilishi bilan kirdi), holat (diqqat bilan tinglamoq) kabi ma’nolarni bildiradi.

-dek, -day o’xshatish ma’nosini ifodalovchi qo’shimchalari kabi, singari, yanglig’ ko’makchilari bilan sinonim bo’lishi mumkin: Vatan onadek (kabi, yanglig’, singari) azizdir.

Ko‘makchilar bir mustaqil so‘zni ikkinchi mustaqil so‘zga tobelashtirib bog‘laganligi uchun kelishik qo‘shimchalari bilan bir xil vazifa bajaradi, shuning uchun sof ko‘makchilarni ko‘p hollarda kelishik qo‘shimchalari bilan almashtirish mumkin bo‘ladi. Masalan, 1. Bolalar bog‘chasiga hadya qildim. Bolalar bog‘chasi uchun hadya qildim. 2. Mehnatsevarligidan xalq o‘rtasida obro‘-e’tibor topdi. Mehnat­sevarligi uchun xalq o‘rtasida obro‘-e’tibor topdi.

3. Dalaga ketdi — dala tomon ketdi.

Kelishik qo‘shimchalari bilan ko‘makchilar o‘rtasida mazmuniy umumiylik bo‘lsagina biri o‘rnida ikkinchisi kela oladi. Birinchi gapda har ikkisida atash ma’nosi, ikkinchi gapda sabab ma’nosi, uchinchisida yo‘nalish ma’nosi mavjud. Ana shu umumiy ma’no ularning o‘zaro almashinuviga imkon beradi.

Shuni ta’kidlash kerakki, mazkur umumiy ma’noni qanday ifodalashda kelishik bilan ko‘makchi ma’lum darajada bir-biridan farqlanadi. Kelishik qo‘shimchasi orqali ifodalangan ma’no aniq, ko‘makchi orqali ifodalangan ma’no esa umumiyroq, noaniqroq bo‘ladi. Ayniqsa bu farq yo‘nalish ma’nosini bildirishda aniq seziladi. Solishtiring: Samarqandga ketdi — Samarqand tomon(ga) ketdi.

Tushum kelishigi qo’shimchasi fikr mavzusi ma’nosini bildiruvchi haqida, to’g’risida xususida ko’makchilari bilan sinonim bo’ladi: Ot mavzusi(ni) haqida gaplashdik

Jo’nalish kelishigi yo’nalish ma’nosida tomon, bo’ylab, sari ko’makchilari bilan sinonimlik hosil qiladi: maktab(ga) tomon ketdi.

Jo’nalish kelishigi atalganlik ma’nosida uchun ko’makchisi bilan sinonim bo’la oladi: Sen(ga) uchun oldim