Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

GAPNING BO`LAKLARGA AJRATILISHI
Gap tarkibida tobe bog‘lanib ma’lum so‘­roqqa javob bo‘luvchi so‘z yoki so‘zlar birikmasiga gap bo‘lagi deyiladi. Masalan, O‘qituvchimga gul berdim. Bu gapda uchta gap bo‘lagi bo‘lib, birinchisi kimga? so‘rog‘iga javob bo‘lib, to‘ldiruvchi vazifasida, ikkinchisi nima (ni)? so‘rog‘iga javob bo‘lib, to‘ldiruvchi vazifasida, uchinchisi nima qildi? so‘rog‘iga javob bo‘lib, kesim vazifada kelyapti.

Gapda kesimgina boshqa bo‘laklarga nisbatlanmagan holda aniq­lanadi, chunki uning kesim ekanligini kesimlik shakllari ko‘r­satib turadi. Shuning uchun uni gap tarkibidan topish qiyinchilik tug‘dirmaydi. Qolgan bo‘laklar kesimga nisbatan aniqlanadi. Boshqa bo‘laklar javob bo‘lishi lozim bo‘lgan so‘roqlar kesimga qarab beriladi.

Gap bo‘laklari gap tuzilishidagi vazifasiga ko‘ra ikki guruhga, ikki darajaga bo‘linadi.

Gapni gap qilib shakllanishida muhim bo‘lgan, uning mazmuniy va grammatik markazi hisoblanuvchi bo‘lak — kesim. Shuning uchun u gapning eng muhim bo‘lagi, bosh bo‘lak sanaladi.

Ega kesim ifodalagan belgi, harakat-holatlarning egasi sifa­tida kesimdan keyingi bo‘lak sanaladi.

Тo‘ldiruvchi va hol kesim bilan tobe munosabatga kirishib, uning ma’nosini izohlab, to‘ldirib keladi. Shuning uchun ular ikkinchi darajali bo‘laklar sanaladi.

Aniqlovchi yuqoridagi barcha bo‘laklarga bog‘lanib, ular­ning ma’nosini izohlab keladi. Gapda qaysi bo‘lak bilan muno­sabatda bo‘lsa, shu bo‘lak bilan birgalikda bitta gap bo‘lagi, birikmali gap bo‘lagi bo‘lib keladi.

Aniqlovchi shu birikmali gap bo‘laklarining bo‘lagi sifatida keyingi bosqichda ajralib chiqadi.

Shunday qilib, gap bo‘laklari bir necha darajalarga bo‘linadi:

1. Bosh bo‘lak: kesim, ega.

2. Ikkinchi darajali bo‘laklar: to‘ldiruvchi, hol, aniqlovchi.