Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq



Download 0,89 Mb.
bet100/249
Sana08.07.2021
Hajmi0,89 Mb.
#112874
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   249
Bog'liq
Ma‘ruzalar matni ona tili

Olmoshning ma’noviy guruhlari. Olmosh atash ma’nosiga ega bo`lmasa-da, matnda uning ma’nosi aniqlashadi. Shu jihatdan olmoshlarning 7 guruhi ajratiladi:
1. Kishilik olmoshi - ot-olmosh, uch shaxsdan biriga ishora qiladi: men, sen, u, biz, siz, ular. Ular ot o`rnida qo`llanuvchi olmosh deyiladi.

1. Kishilik olmoshlari 3 shaxs va 2 formada (birlik, ko’plik) bo’ladi










Birlik

ko’plik

So’zlovchi

I shaxs

Men

Biz

Tinglovchi

II shaxs

Sen

Siz

O’zga

III shaxs

U

Ular

2. Kishilik olmoshi qo’llanishiga ko’ra ikkiga bo’linadi:

a) sof kishilik olmoshi – men, sen, biz, siz – faqat shaxsga ishora qiladi

b) kishilik-ko’rsatish olmoshlari – u, ular – ham shaxs, ham predmetga ishora qiladi

3. men olmoshi ko`plikda qo`llanmaydi. Sen olmoshiga esa ­lar qo`shilib, hurmatsizlik, mensimaslik ma’nosi anglashiladi: Senlar ham keldinglarmi?

4. u olmoshiga -lar qo’shilganda grammatik ko’plik va hurmat ma’nosi anglashiladi

5. biz olmoshiga -lar qo’shilganda tinglovchi va uning to’dasi, siz olmoshiga qo’shilganda so’zlovchi va uning to’dasi kabi ma’nolar anglashiladi.

6. hurmat ma’nosida sen o`rnida siz, ba’zan maqtanish yoki kamtarlik ma’nosida men o`rnida biz qo`llanadi: Buni biz yasadik.Bizga navbat qachon kelar ekan?

7. Biz, siz, ular ba’zan uslub talabi bilan birlik ma’nosida ham qo’llanadi. Mana bu bizning maktabimiz

8. Biz olmoshi birlik ma’nosida qo’llanganda kamtarlik, bajargan ishida o’zini ta’kidlamaslik ma’nosini bildiradi: Bu ishni qilgan biz – bu ishni qilgan men

9. Siz, ular olmoshlari birlik ma’nosida qo’llanganda yakka shaxsga ishora qilib, hurmat ma’nosini bildiradi: Sizni hurmat qilaman – seni hurmat qilaman. Ular keldilar – u keldi o’rnida.

10. Hurmat ma’nosini bildirgan Siz, O’zingiz olmoshlari bosh harf bilan yoziladi.

11. Eski o’zbek tilida kamtarlik ifodasi sifatida men o’rnida ko’pincha kamina (hozirda ham), kaminayi kamtariningiz, faqir, qulingiz, banda, bandayi ojizingiz, singari so’z va so’z birikmalari qo’llanilgan. Bunday so’zlar ot-olmoshlar yoki olmosh o’rnida qo’llangan so’zlar deyiladi:Faqir sizning xizmatingizga bel bog’lagan–(aslida) Men sizning xizmatingizga bel bog’laganman

12. men olmoshi o’rnida yuqoridagi so’zlar qo’llanganda kesim mazmunan I shaxsni bildirsa ham, shaklan III shaxsda bo’ladi.

13. Shuningdek siz va u olmoshlari o’rnida janoblari, zotioliylari kabilar ishlatilgan: Janoblarini (sizni) huzurimga chaqirdim

14. kishilik olmoshi kelishik shaklini qabul qila oladi. Menva senolmoshiga ­ning, ­ni, ­niki qo`shimchasi qo`shilsa, ­n tovushi tushib qoladi, u olmoshiga ­ga, ­da, ­dan qo`shimchasi qo`shilsa, ­n tovushi ortadi: mening, meni, meniki, sening, seni, seniki, unga, unda, undan.

15. Men olmoshidan mavhum ot (menlik), takrorlanishidan sifat (manman) va undan mavhum ot (manmanlik) yasaladi.

16. Kishilik olmoshi gapda ega, ot-kesim, to`ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi vazifalarida keladi.


Download 0,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   249




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish