10.2.4. Органик ингибиторлар
Кўпгина органик бирималар ҳам коррозияни секинлатиш қобилятига эга.
Органик бирималар – аралаш таъсирли ингибиторлар ҳисобланади, яъни улар
бир вақтнинг ўзида ҳам анод, ҳам катод реакцияларини сакинлаштиришга
қодир. Махсус аралашмаларнинг ингибирлаш таъсири назариясини
ривожлантиришда А.Н. Фрумкин ва унинг шогиртлари салмоқли ҳисса
қўшдилар. Электрокимёвий кинетиканинг замонавий тушунчалари қатор
ҳолатларда
электролитларга
махсус
қўшимчалар
киритилганда
реакцияларнинг у ёки бу йўналишда боришини олдиндан кўра билиш
имкониятларини беради. Ингибиторлар сифатида галоидли ионлар, органик
260
катионлар ва молекуляр кўринишдаги бирикмалардан фойдаланилганда
кузатиладиган жараёнларнинг асосий қонуниятларни тушунтириш имконият-
лари туғилди. Экспериментал тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики,
кўпгина кимёвий бирикмалар металл сиртига Ленгмюр ва Тёмкин
изотермалари бўйича адсорбцияланади.
Ингибиторлар самарадорлигининг органик бирикмалар кимёвий
структурасига боғлиқлигини аниқлаш ҳозирги даврда ўта муҳим илмий-
техникавий масала бўлиб ҳисобланади. Ягона марказий реакцион ядрода
бўлган алоҳида синфларга оид бирикмаларнинг реакцион қобилятларини
ўрганишда шу синфга тегишли бошқа бирикмалар тўғрисидаги маълумотларга
асосан конкрет бирикманинг хоссаларини олдиндан айтиб бера олиш мумкин.
Агар стандарт сифатида умумий кўриниши X-Y-H шаклда ёзиладиган
бирикма олинса, унга нисбатан R радикал билан фарқ қиладиган X-Y-R
бирикмани ўрганиб чиқиш керак бўлади. Агар бу моддалар сирт
блакировкасини вужудга келтирмасдан, фақат коррозия реакциясининг
активация энергиясини ўзгартирадиган бўлса, у ҳолда қуйидаги тенглама
ўринли бўлади:
lg
γ
R
=
γ
H
+ ρσ (18.3)
бу ерда
γ
R
ва
γ
H
лар мос равишда ҳар бир бирикманинг коррозия реакция
тезлигини тормозловчи коэффициентлари; ρ – стандарт бирикма учун бирга
тенг бўлган реакцион параметр; σ – константа.
Агар ингибитор таъсирининг ҳар иккала механизми – сирт блакировкаси
ва активация энергиясининг пасайиши амалга ошса, у ҳолда қуйидаги
тенгламани қўллаш ўринли бўлади:
Lg(
γ
R
/
γ
H
) =
ρσ – lg(
R
/
H
) (18.4)
бу ерда
– ҳар бир ингибитор томонида сиртни тўлдирилиш даражаси. Бу
муаммонинг турлича аспектлари бир қатор монография ва обзорларда кўриб
чиқилган.
Органик ингибиторлар металлнинг фақат сиртида адсорбцияланади.
Коррозия маҳсулотларида улар адсорбцияланмайди. Шунинг учун бу
ингибиторлар металларга кислотали ишлов бериш пайтида уларни занг, зак ва
қасқондан тозалаш учун қўлланилади. Кўп ҳолларда таркибида азот,
олтингугурт ва кислород бўлган алифатик ва ароматик бирикмалар органик
ингибиторлар вазифасини бажаради.
Аминлар
– кислотали ва сувли муҳитларда темир коррозиясининг
ингибиторлари ҳисобланади.
Тиоллар (меркаптанлар),
шунингдек
органик сулфидлар ва дисулфидлар
аминларга нисбатан анча кучли ингибирлаш таъсирига эга. Бу синф
вакилларининг асосийлари – тиомочевина, бензотриазол, алифатик
меркаптанлар, дибензилсулфоксид.
Органик кислоталар ва уларнинг тузлари
ингибиторлар сифатида
темирни кислоталарда, мойларда ва электролитларда ҳимоялашда, шунинг-
дек водородлаштириш жараёни ингибиторлари сифатида қўлланилади.
Органик кислоталарда амино- ва гидроксил гуруҳларининг бўлиши уларнинг
261
ҳимоя хусусиятларини яхшилайди. Бу гуруҳ ичида айниқса натрий бензоат
алоҳида ажралиб туради.
Do'stlaringiz bilan baham: |