Dorivor oʻsimliklar haqida tushuncha. Kovrak oʻsimligi va uning shifobaxsh hususiyatlari

Dorivor oʻsimliklar haqida tushuncha.Kovrak(Ferula) oʻsimligi va uning shifobaxsh hususiyatlari

Reja:

• Reja:
• 1 Dorivor o’simliklar haqida umumiy tushuncha
• 2 Kovrakning botanik tasnifi va geografik tarqalishi
• 3 Tabobatda ishlatilishi
• 4 Yelim smolani olish usuli

Xozirgi kunda dunyo miqyosida farmatsevtika sanoatida ishlab chiqarilayotgan dori vositalarining taxminan 50-60 % dorivor o'simliklar xom-ashyosidan tayorlanmoqda.

• Xozirgi kunda dunyo miqyosida farmatsevtika sanoatida ishlab chiqarilayotgan dori vositalarining taxminan 50-60 % dorivor o'simliklar xom-ashyosidan tayorlanmoqda.
• Yer yuzida dorivor o'simliklarning 10—12 ming turi bor. O'zbekiston Respublikasi xududida 4500 ta o'simlik turlari mavjud bo'lib, 600 turi dorivor, Shulardan hozirgi vaqtda 250 turi ilmiy tabobatda ishlatilmoqda.

Kovrakning botanik tasnifi va geografik tarqalishi

• Kovrak-(Ferula)turkumi soyabonguldoshlar oilasiga mansub bo’lib ko'p yillik o't o'simligi. Kovrakning yer yuzida 160dan O'rta Osiyo respublikalarda esa 104 turi uchraydi. Smola olish uchun 10 ta turidan foydalaniladi. Bizni hududda asosan Sassiq kovrak (Ferula foetida) ko’p uchraydi
• Kovrakning bo’yi 1.5-2 m gacha yetadi. O'simlik poyasi 7-8 yildan so'ng bir marotaba o'sib chiqadi va gullaydi. Mart-aprel oylarida gullaydi, mevasi aprel-mayda pishib yetiladi.O'simlikning yer ustki qismlari o'sish muhiti va ob-havo sharoitga qarab 1.5-2 oy yashaydi. Kovrak monakarp o’simlik hisoblanadi

Geografik tarqalishi

• Kovrak Eron,Afg'oniston,Pokiston,Xitoy hamda Hindistonda keng tarqalgan.
• O’zimizda O'rta Osiyo respublikalarida(O'zbekiston,Tojikiston,Qirg'iziston,

Turkmaniston va Qozog'iston)

• O’zbekistonda Toshkent,Surxondaryo,Qashqadaryo,Jizzax,Navoiy,

Buxoro viloyatlari hamda Qoraqalpog'iston respublikasi xududlarida qumli cho'llar,adirlar,tog'lar va tog'oldi yalangliklarda,soz tuproqli yerlarda o'sadi.

Tabobatda ishlatilishi

• Tibbiyotda ildizi va ildiz yelimi-smolasi qo'llaniladi. Kovrakning yelim-smolasi xalq tabobatida
• tomir tortishi, o'pka sili, o'lat, zaxm, ko'k-yo'tal, tish og'rig'i, asab va boshqa kasalliklarni
• davolash uchun, hamda quvvat beruvchi, balg'am ko'chiruvchi va gijja haydovchi dori sifatida
• qo'llaniladi. Kovrak bosh miya, skleroz, bronxit, astma, sariq kasal, ko'k yo'tal, diabetga davo, qon ketishini to'xtatadi. Ishtahani ochadi
• 1 kilogramm kavrak narxi 70 AQSh dollariga teng. Asosiy iste’molchi davlatlar Hindiston (yiliga 3 ming 200 tonna) va Xitoy (500 tonna)dir.

Yelim smolani olish usuli

• Kovrak ildizidan smola olish may oyidan boshlanib kuzgacha davom etadi, shuning uchun ham smola olish davrlari bahor va yoz fasllari davrlariga bo'linadi. Buning uchun, kovrak ildizi atrofini 5-10 sm chuqurlikda va 20-25 sm kenglikda kovlab, ildizning tepa qismi ochiladi,

Kovrak ildizini ustki qismi ochilgandan so'ng, smola olish uchun kesib qo'yiladi va ildiz usti quyosh nuri va tashqi ta'sirlardan himoya qilish uchun maxsus kesilgan karton bilan berkitib qo'yiladi. Shu tariqa yelim-smolani ildizdan yuqori kesilgan tomon ko'tarilishga imkon yaratiladi, O'simlik ildizining katta-kichikligiga qarab 20-30 marotaba kesish mumkin. Yozgi bosqichda ham smola tayyorlash ishlari xuddi bahorgi bosqich kabi davom ettiriladi, yozgi bosqichni bahorgi bosqichdan farqi shundan iboratki, yozda o'simlik poyalari va barglari qurib, ildizdan o'zlari ajraladi, qolgan ishlar xuddi bahordagidek davom etdiriladi. Mavsum tugagandan keyin har bir tupni ustini tuproq bilan yopib qo'yish kerak, keyingi yilga yana shira yig'ish uchun.

• Kovrak ildizini ustki qismi ochilgandan so'ng, smola olish uchun kesib qo'yiladi va ildiz usti quyosh nuri va tashqi ta'sirlardan himoya qilish uchun maxsus kesilgan karton bilan berkitib qo'yiladi. Shu tariqa yelim-smolani ildizdan yuqori kesilgan tomon ko'tarilishga imkon yaratiladi, O'simlik ildizining katta-kichikligiga qarab 20-30 marotaba kesish mumkin. Yozgi bosqichda ham smola tayyorlash ishlari xuddi bahorgi bosqich kabi davom ettiriladi, yozgi bosqichni bahorgi bosqichdan farqi shundan iboratki, yozda o'simlik poyalari va barglari qurib, ildizdan o'zlari ajraladi, qolgan ishlar xuddi bahordagidek davom etdiriladi. Mavsum tugagandan keyin har bir tupni ustini tuproq bilan yopib qo'yish kerak, keyingi yilga yana shira yig'ish uchun.

Xammaga raxmat