Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

MASHG‘ULOT № 4

MAVZU: SHAMOLLATISH QURILMALARI VA FARMATSEVTIK KORXONALARDA ULARGA QO‘YILADIGAN ASOSIY TALABLAR

Mavzuda qo‘llanilgan tayanch iboralar; Hayot faoliyati xavfsizligi, namlik, chang, gazlar va bug‘larni, shamollatish, sabab, ko‘ngilsiz oqibat, ventilyator, filtrlar, xavfsizlik vositalari.
Mashg‘ulot maqsadi: SHamollatish qurilmalari ortiqcha issiqlik, namlik, chang, gazlar va bug‘larni xaydab chiqarishga xizmat qiladi, xamda xona mikroiqlim xolatini davlat standartlari talablari asosida me’yorlashtirish, havo almashinish usullari xaqida ma’lumot berish.
Seminar mashg‘ulotini yoritishda “Bumerang” pedagogik texnologiya usulidan foydalaniladi.

Mavzuning ahamiyati. Ishlab chiqarishda shamollatish - bu davlat standarti talabiga mos holda, xonalardan ortiqcha issiqlikni, namlikni, changlarni, zararli gazlar va bug‘larni chiqarish va mikroiqlimni yaratish uchun zarur qurilmalar sistemasidir. Xavoni xarakatlantirish usuliga ko‘ra tabiiy yoki sun’iy (mexanik) va aralash ventilyasiya bo‘lishi mumkin.

Xonalardagi havo almashinuvini ichki va tashqi havo harorati va bosimlar farqi hisobiga tabiiy yo‘l bilan darchalardan va shu maqsaddagi quvurlar orqali amalga oshiriladi. Bunday shamollatish tabiiy shamollatish yoki aeratsiya deyiladi. Aeratsiya yilning yoz paytlarida eng yaxshi natija beradi (O‘rta Osiyo sharoitlarida aprel oyining o‘rtalaridan noyabr oyining o‘rtalarigacha). Bu vaqtda tashqaridagi xavo bino ichiga devorlarning pastgi qismidagi eshik va derazalar o‘rni xamda teshiklardan kirib fonarlardagi eshik va deraza o‘rinlaridan chiqib ketadi. Sun’iy, ya’ni mexanik shamollatish sistemalarida xavo almashinishi ventilyatorlar yoki ejektorlar yordamida amalga oshiriladi.
Xavo almashinuvini tashkil qilish usuliga ko‘ra shamollatish qurilmalari umumiy almashinuvchi, maxalliy (lokal) va aralash turlarga bo‘linadi.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish binolarida ajralib chiqayotgan har xil zararli moddalarni shamol yo‘nalishtirish vositasi bilan birgalikda chiqarib yuborishning imkoniyati bo‘lmasa yoki ajralib chiqayotgan moddalar texnologik jarayonning hamma uchastkalaridan ajralib chiqayotgan bo‘lsa, unda yakka tartibdagi shamollatish vositalarini qo‘llash imkoniyati yo‘qoladi. Ana shunday hollarda umumiy shamollatish usulidan foydalaniladi. Umumiy shamollatish vositasini zararli moddalar yoki issiqlik eng ko‘p ajralib chiqayotgan zonaga o‘rnatish kerak.
SHuning uchun ham sanoat korxonalari loyihalanayotgan vaqtda iqlim sharoitini, quyosh nurlarining tushish holatlari va sexdagi jihozlarni to‘g‘ri joylashtirish masalalari qoniqarli hal qilingan bo‘lsa, shamollatish vositalarini o‘rnatish ham shunchalik osonlashadi.
SHamollatish vositalarini o‘rnatishda, shamollatish sxemasining iqtisodiy kamxarij bo‘lishi bilan birga, iloji boricha kam metall sarf qilinadiganini tanlash zarur.
Tabiiy xavo almashinish qurilmalarining ishlash samaradorligi ulardan qanchalik to‘g‘ri foydalanish darajasiga bog‘liq. Shuning uchun tabiiy xavo almashinish qurilmalarining elementlari o‘rnatilib bo‘lingach, ular sinovdan o‘tkazilishi lozim. Buning uchun xavo almashinishi ko‘zda tutilgan va tuynuklar ochib qo‘yiladi hamda ularning yuzasi aniqlanadi. Xavo o‘tish yo‘lining o‘rtasiga anemometr o‘rnatilib, xavoning tezligi o‘lchanadi, havoning namligi psixrometrlar yordamida aniqlanadi. SHamollatish qurilmasining ish unumdorligi olingan natijalar asosida xisoblab topiladi. Sinov vaqti turg‘un texnologik rejim davrida 1,5+2,0 soat bo‘lishi lozim.
SHamollatish qurilmalarini ishlatish.
SHamollatish tizimi murakkab injenerlik qurilmasi hisoblanadi. Uning har bir elementi maxsus vazifani bajaradi. Shuning uchun ham shamollatish sistemalarini ishga tushirishdan oldin uni texnik va sanitar-gigienik sinovlardan o‘tkaziladi.
Texnik sinov vaqtida shamollatish sistemasining va uning ayrim elementlarining texnik xarakteristikasi aniqlanadi. Mexanik shamollatishni bajarish uchun ventilyator havo berish miqdori, uning hosil qiladigan bosimi, ventilyator parragi va elektrodvigatel rotorining aylanish soni, havoni va bosimni tarmoqlar bo‘yicha taqsimlanishi, kaloriferlarning issiqlik unumi va bosimi va boshqalarni aniqlash kerak bo‘ladi. Binoni aeratsiya qilganda kiritiladigan yoki chiqarib yuboriladigan havoning miqdori aniqlanadi.
Sanitar-gigiena sinovda esa shamollatish va sistemaning samaradorligi, havo tozalash, shuningdek, ishlab chiqarish zonalarida normal ob-havo sharoiti va sanitar-gigienik sharoit yaratish imkoniyatlari aniqlanadi.
SHamollatish qurilmalarini o‘rnatilayotgan va ishlatish uchun qabul qilinganda, vaqti-vaqti bilan tekshirib turiladi va remont qilingandan keyin sinab ko‘riladi.
SHamollatish qurilmalarini sinash vaqtida va keyingi tuzilish elementlariga kiritilgan o‘zgarishlar haqidagi ma’lumot qurilmaning texnik pasportiga yozib qo‘yiladi va bu shamollatish sistemasining holatini aniqlovchi asosiy hujjat hisoblanadi.
SHamollatish sistemasini agressiv muxit bilan bog‘liq ishlatish jarayonlarida ventilyasiya qurilmalari xavo yo‘llari devor qalinligini va tozalash qurilmalari doimiy ravishda tekshiruvdan o‘tkazilishi kerak. Tekshiruv bir yilda bir martadan kam bo‘lmagan vaqtda o‘tkazilishi kerak.
Ventilyasion qurilmalarning texnologik sxema va qurilmalarida o‘zgarishlar kuzatilishi natijasida ular buzilishi kerak bo‘ladi. Qurilmalarni ta’mirlash va tozalash usullari portlash va yong‘in paydo bo‘lmasligi oldi olingan xolda olib borilishi kerak. Ventilyasion qurilmalarni tozalash jarayonlari qo‘llash yo‘riqnomalarida ko‘rsatilgan muddatlarda olib boriladi. Tozalash xaqida belgilashlar qurilma ekspluatatsiya va ta’mirlash jurnaliga yozib qoldiriladi.
Har bir shamollatish qurilmasi uchun maxsus ishlatish tavsiyanomasi ishlab chiqiladi. Unda yong‘in bo‘lgan taqdirda qaysi qurilma o‘chirilishi va qaysinisi ishlatilishi zarurligi yozib qo‘yiladi.
SHamollatish sistemalarining samarali ishlashi, shuningdek, tayyor holda bo‘lishi, o‘z vaqtida remont qilinishiga ventilyasiya sistemalari o‘rnatilgan ishlab chiqarish uchastkasining boshlig‘i javobgar hisoblanadi. SHamollatish xo‘jaliklari katta bo‘lgan sanoat korxonalarida isitish va shamollatish sexi tashkil qilinishi mumkin. Bu sex korxona bosh mexanigiga (bosh energetigiga, bosh injener o‘rinbosariga) bo‘ysunadi. Bunday hollarda shamollatish sistemalarining ishga yaroqli holda saqlanish javobgarligi shu sex boshlig‘i zimmasiga yuklanadi.
Talabalarni bilimini tekshirish uchun savollar:

1. 
   Ish joylarini shamollatish kurilmalari turlari.
   
2. 
   Tabiiy shamollatish. Tabiiy shamollatish turlari.
   
3. 
   Suniy xavo almashinish sistemasi.
   
4. 
   SHamollatish qurilmalariga qo‘yiladigan asosiy talablar.
   
5. 
   Kaloriferlar qaerda qo‘llaniladi?
   
6. 
   Farmatsevtika korxonalarida ishlatiladigan shamollatish qurilmalari.
   

MAVZU BO‘YICHA TEST SAVOLLARI
1. Cun’iy ventilyasiya vositalariga quyidagilar kiradi:
a) aerasiya va tortuvchi mexanik ventilyasiya;
b) infiltirlash va moclashtirilgan mexanik ventilyasiya;
v) aerasiya va infiltrlash;
g) tortuvchi va moclashtirilgan mexanik ventilyasiya.
2. Qanday qurilmalar yordamida tashkillashtirilgan tabiiy ventilyasiya amalga oshiriladi?
a) havoni konditsionerlash qurilmasi;
b) deraza, framuga, deflektorlar;
v) mexanik filtrlar yoki kaloriferlar;
g) elektr ventilyatorlari;
3. Moclangan – tortuvchi ventilyasiya quyidagi ventilyasiya turkumiga kiradi?
a) tabiiy tashkiliy;
b) aerasiya;
v) infiltrlangan;
g) sun’iy;
4.Aerasion ventilyasiya:
a) ventilyasiya kanali (trubasi)ning oxiridagi trubani bir tomonidan shamolning shiddatli bosimi octida, bosimning turlicha bo‘lishi hicobiga amalga oshiriladi;
b) binoning ichki va tashqi tomonidagi covuq va icsiq havoning colishtirma og‘irligining turlicha bo‘lishi hicobiga amalga oshadi;
v) mahcuc mexanik havo nacoclaridan foydalanmay, devordagi deraza va boshqa ochiq joylar yoki ventilyasiya kanallari yordamida amalga oshiriladi;
g) mahcuc havo yo‘llari yoki kanallari bo‘ylab mexanik majburlagich yordamida amalga oshiriladi;
5. Majburiy ventilyasiya
a) ventilyasiya kanali (trubasi)ning oxiridagi trubani bir tomonidan shamolning shiddatli bosimi octida, bosimning turlicha bo‘lishi hicobiga amalga oshiriladi;
b) binoning ichki va tashqi tomonidagi covuq va icsiq havoning colishtirma og‘irligining turlicha bo‘lishi hicobiga amalga oshadi;
v) mahcuc mexanik havo nacoclaridan foydalanmay, devordagi deraza va boshqa ochiq joylar yoki ventilyasiya kanallari yordamida amalga oshiriladi;
g) mahcuc havo yo‘llari yoki kanallari bo‘ylab mexanik majburlagich yordamida amalga oshiriladi;
6. Ventilyatorlar sifatida markazdan qochma va o‘qli xosil qilgan bosimlarga ko‘ra necha turga bo‘linadi?
a) past bosimli- 1000 N/m² gacha;
b) o‘rta bosimli- 1000 ... 3000 N/m² ;
v) yukori bosimli- 3000-15000 N/m² ;
g) xamma javoblar to‘g‘ri
7. Ventilyasiya turlarini ko‘rsating?
a) tortib oladigan, mexanik;
b) tabiiy va sun’iy;
v) maxalliy va lokal;
g) konditsionerlar va ventilyatorlar.
8. Tabiiy ventilyasiya turlari
a) aeratsiya va infiltratsiya;
b) tabiiy;
v) aeratsiya;
g) b va v javoblar.
9. Mexanik ventilyasiya turlari
a) irmoq, tortib oladigan, murakkab;
b) tabiiy;
v) b va v javoblar;
g) tortib oladigan, murakkab.
10. Umumiy xavo almashinish mexanik ventilyasiya amalga oshirish yo‘llari.
a) so‘ruvchi, xaydovchi va so‘ruvchi-xaydovchi turlar, konditsionerlar bilan
b) irmoq, tortib oladigan, murakkab
v) konditsionerlar va ventilyatorlar.
g) ejektorlar orqali