Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

Suyuq ekstrakt tarkibidagi spirt quvvatini distillyasion
usulda aniqlash. 
Hajmi 200-250 ml bo‘lgan yassi shaklli kolbaga aniq o‘lchab olingan miqdordagi suyuq 
ekstrakt solinib, 75 ml bo‘lgunga qadar tozalangan suv solinadi. 
Idishdagi ekstraktni bir me’yorda qaynashini ta’minlash maqsadida unga chinni yoki shisha 
bo‘laklari solinadi. Agar ekstrakt qaynaganda ko‘piradigan bo‘lsa, unga 2-3 ml fosfor yoki sulfat 
kislota, 2-3 g kalsiy xlorid, parafin yoki mum qo‘shiladi. Ekstrakt solingan idishning og‘zi maxkam 
yopilib, shisha naylar yordamida sovutgich va xaydalgan spirt yig‘iladigan idish bilan ulanadi. 
Xaydalgan spirt yig‘iladigan idish sifatida 50 ml li o‘lchov kolbasidan foydalaniladi va u o‘z 
navbatida sovuq suv solingan idishga botirib qo‘yiladi. So‘ngra preparat solingan idish toshpaxtali 
to‘r ustiga qo‘yib qizdiriladi. Bunda preparatdagi spirt va suv bug‘i sovutgichga o‘tib, suyuqlikka 
aylanadi va o‘lchov kolbasida 48 ml bo‘lguncha yig‘iladi. 
Olingan suyuqlikning harorati tekshiriladi, agar kerak bo‘lsa 20
0
S ga etkaziladi va 50 ml ga 
etguncha suv qo‘shiladi. Keyin xaydab olingan suyuqlikning zichligi piknometr yordamida 
aniqlaniladi.
Buning uchun toza, quruq piknometr 0,0002 g aniqlikda tortib olinib, belgisigacha tozalangan 
suv quyiladi. Qopqog‘i berkitilib, 20 daqiqa 20
0
S li termostatda saqlanadi. So‘ng piknometr 

---

254 
termostatdan olinib, analitik tarozida 10 daqiqa qoldiriladi va 0,0002 g aniqlikda tortiladi. Keyin 
piknometrdagi suv to‘kib tashlanadi va spirt-efir aralashmasi bilan chayiladi. Piknometrdagi efir 
qoldig‘i havo puflash bilan yo‘qotiladi. Quritilgan piknometr tekshirilayotgan suyuqlik bilan 
belgisigacha to‘ldiriladi va suv bilan bajarilgan jarayon takrorlanadi. Zichlik (

20
) quyidagi tenglama 
yordamida xisoblanadi: 
0012
,
0
)
(
99703
,
0
)
(
1
1
2
20





m
m
m
m

bunda
m - bo‘sh piknometrning massasi,g; 
m
1
- suv solingan piknometrning massasi, g; 
m
2
- piknometrni suyuqlik bilan massasi, g; 
0,0012 - 760 mm simob ustuniga teng bo‘lgan bosimda, 20
o
S haroratdagi havoning zichligi; 
0,99703 - 20
0
S haroratdagi xavo zichligi xisobga olingan suvning zichligi. 
Topilgan natija orqali XI DF ning birinchi alkogolometrik jadvali yordamida spirtning hajmiy 
foizi topiladi. 
So‘ng quyidagi tenglama yordamida preparatdagi spirt miqdori topiladi: 
в
а
Х


50
bunda x - preparatdagi spirtning hajmiy foiz miqdori, 
50 - xaydab olingan suyuqlik miqdori, ml. 
a - distillyatdagi spirtning xajmiy foiz miqdori. 
v - tekshirish uchun olingan suyuq ekstrakt miqdori, ml. 
Eslatma.
Preparat tarkibida uchuvchi moddalar bo‘lsa, u oldindan qayta ishlanadi. Masalan, 
agar preparatda efir moyi bo‘lsa, u teng hajmda olingan to‘yingan natriy xlorid va petroleyn efiri 
aralashmasi bilan chayqatiladi. Agar ekstraktda uchuvchi kislotalar bo‘lsa, ishqor eritmasi bilan
neytrallanadi, uchuvchi asoslar bo‘lsa, fosfor yoki sulfat kislota bilan ishlov berilib, so‘ngra
xaydaladi.