Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

21-jadval
Suli va bug‘doy daialari tuprog‘ining turli qismlarida
mikroorganizmlar soni
O 'sim lik
T uproq
nam unasi
l g tup ro q d a m ikroorganizm lar soni, m ing 
dona
olingan 
chuqurlik, sm
R izosferada
o ‘sim lik ildizidan yiroq 
m aydonlarda
Suli
0-25
300 000
1 500
30-60
240 000
500
B u g ‘doy
0-25
30-60
150 000 
280 000
1 800 
700
K o ‘rinib turibdiki rizosferada m ikroorganizm lar k o ‘pchilikni 
tashkil etadi. Chunki rizosferada ildizlar m o ‘1 b o ig an lig id an m ikro-
73

---

organizm lar k o ‘payishi uchun sharoit tu g ‘iladi. M a ’lum ki ildizlardan 
organik birikm alar (qand v a kislota) ajralib turadi, ildizlardan o ‘lik 
epiderm ik hujayra qoldiqlari ajraladi, shuningdek ildiz tuklari va 
b a ’zi bir qismlari nobud b o ‘lib turadi. B o ‘larning barchasi mikro- 
organizm larning jadal taraqqiyoti zaminidir.
Tajribalar 
shuni k o ‘rsatadiki, tuproq 
m ikroorganizm lam ing 
b a ’zi turlari (ba’zi bakteriyalar va zam burug‘lar) rizosferadan 
o ‘simlikning yer ustki q is m ig a - shoxi, bargiga asta-sekin о ‘tib turadi 
va o ‘simlikning tashqi tom onida u hosil qilgan hayotiy m oddalar 
bilan oziqlana boshlaydi yoki b a ’zilari o ‘simlik ichki a ’zolariga 
kirib o ‘rnashib oladi. Birinchi guruhga m ansub m ikroorganizm lar 
o ‘sim likka deyarli zararli ta ’sir k o ‘rsatm aydi va ular o ‘simlik 
a ’zolari sirtida b o ‘lganligi uchun epifitlar deb ataladi. Ikkinchi 
guruhga m ansub m ikroorganizm lar esa o ‘sim likda rivojlanib 
m a ’lum kasalliklarni keltirib chiqaradi va o ‘z navbatida o ‘sim likda 
rivojlanishning susayishiga, b a ’zan butunlay qurib qolishiga olib 
keladi. Bunday m ikroorganizm lar parazitlar deb ataladi.
Epifit m ikroflora vakillarining deyarli barchasi bakteriyalar 
bo"lib, tuzilishi va xususiyatiga k o ‘ra deyarli bir xildir. U lar eng 
k o ‘p tarqalgan. R sedom onas turiga m ansub bakteriyalardir.
0 ‘sim liklardagi epifit mikrofloralarning soni k o ‘pgina om illarga 
b o g ‘liq: o ‘sim lik turi, o ‘sim likning rivojlanishi bosqichlari ob- 
havo va y o g ‘ingarchilikni tez-tez b o ‘lishiga. Lekin ham m a vaqt 
epifitlar o ‘sim liklarda k o ‘p m iqdorda b o ‘ladi. 0 ‘sim likda m eva 
shakllana boshlashi bilan epifitlar m evaning turli joylariga o ‘m ashib 
oladi. D onlarda mikrofloraning to ‘planishi uning tashqi tarafdan 
him oyalanganligiga ham bog‘liq b o ‘ladi. M asalan dukkakli ekinlar 
doni tashqi tarafdan dukkak bilan o ‘ralgan b o ‘ladi. Shuning uchun 
ularning donida boshoqli ekin donlariga nisbatan m ikroflora kamroq 
b o ‘ladi.
E p ifit v a p araz it m ik ro flo rala rd an tash q ari y an a k o ‘p g in a 
m ik ro o rg an izm lar y o m g ir v a chang b ilan y o g ‘iladi, y ig ‘im - 
te rim ja ra y o n id a k o ‘ta rilg a n chang b ilan u lar do n g a o ‘rn ashib 
oladi.
74

---

A gar o ‘sim lik yaxshi sharoitda o ‘sib rivojlansa va o ‘z vaqtida 
yig‘ib olinsa, uning hosilida asosan yuqorida k o ‘rsatilganidek epifit 
m ikroorganizm lar bo'ladi. Tajribalardan aniqlanishicha, yangi 
y ig ‘ib olingan don uyumidagi barcha mikrofloraning 90-99% ni 
bakteriyalar tashkil etadi. Bunday nisbat donni sut va m um pishish 
davrida ham kuzatiladi.