Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

57-rasm. Yanchish uskunalari. 
143 

---

Non mahsulotlari asosan bug‘doy, javdar tritikale donlaridan 
tayyorlanadi. Makaron mahsulotlarini tayyorlashda qattiq «durum» 
bug‘doylardan yoki yumshoq, yuqori shaffoflikdagi bug'doydan olingan 
unlar ishlatiladi. Donlardan necha foiz un olish, texnologik 
jarayonlarning sifatli o‘tishi va ularning soni ketma -ketligiga qo‘yilgan 
vazifaga bog‘liq bo‘lib, ular turlicha bo‘ladi. Masalan, oddiy un ishlab 
chiqarishda don qobiq va murtaklari bilan birga maydalanadi. Bugungi 
rivojlangan un tortish texnologiyasi yordamida bu juda oson bajariladi, 
ya’ni u bir bosqichli jarayonda amalga oshiriladi. 
Navli un olish texnologiyasida donning endospermni kraxmalini 
maydalab, uning qobig‘i va aleyron qismidan esa kepak olinadi. 
Donning murtagini mustaqil ravishda ajratib olib, undan alohida 
mahsulot tayyorlanadi yoki u ham kepakka qo‘shiladi. 
Navli un tortishning olish usulida endospermni ajratib olish 
murakkab jarayonlarning kelib chiqishigaolib keladi. Bujarayondagi 
qo‘shimcha bosqichlar maydalangan yarim tayyor mahsulotlarning 
aslligi, endosperm, qobiq va murtakning mexanik tuzilishi, fizik - 
kimyoviy tarkibiga ko'ra turli fraksiyalarga ajratiladi. Un tortish 
jarayonini prof. I.A. Haumov qulay vatushunarli qilib turkumlagan. 
Unda donning necha marta maydalanishi, texnologik chizmadagi 
jarayonlarning murakkabligi va un olish bosqichi berilgan. Donl ar 
maydalanish jarayoni qisqaligi va un ishlab chiqarish bosqichlari 
bo‘yicha bir martalik vatakroriy jarayonlarga bo‘linadi. Bir martalik 
jarayonda un olishda donni maydalash mashinalaridan o‘tkazib, tayyor 
mahsulot olinadi (oddiy un olish texnologik chiz masiga qarang). 
Takroriy un olish jarayonlari esa bir necha marotaba qaytariladi (navli 
un olish texnologik chizmasiga qarang). 
Ma’lumki, yuqori sifatli un mahsulotlari ishlab chiqarish uchun un 
tortish sexiga yuborilayotgan donning standart talablariga javob berishi 
texnologik jarayonlarning samarali o’tishiga imkoniyat yaratadi. Don 
tozalash sexlarida tozalangan don tarkibida uchrashi mumkin bo‘lgan 
chiqindilar normalari belgilab berilgan. 
144

---

Bug‘doy va javdar donlaridan un tayyorlashda cho‘p-xas 
chiqindilari 0,4 
%
dan oshmasligi kerak. 
Makaron mahsulotlar tayyorlashda esa 0,3 % dan oshmasligi tavsiya 
etiladi. 
Bunda zararli chiqindilar - 0,05 %, qoramug
4
(kukol) - 0,1 % dan 
oshmasligi, fuzarioz bilan zararlangan bug'doy 0,3 % dan oshmasligi va 
qattiq bug'doyda esa 0,6 % dan oshmasligi tavsiya etiladi.
145

---