Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

19-rasm. Donlarni saqlanadigan ombor turlari. 
26 

---

Zamonaviy elevator - ombor sanoatini o‘rni, vazifalari. 
Don yetishtirish, tayyorlash saqlash, ishlov berish va iste’mol- 
chilarga yetkazib berishda elevator sanoati muhim o‘rin egallaydi. 
Markazlashgan elevator - ombor sanoatiga davlat tomonidan qu- yidagi 
majburiyatlar yuklatilgan. 
1.
Don yetishtiruvchi fermer va boshqa xo‘jaliklardan donlarni qabul 
qilib olish. 
2.
Qabul qilib olingan donlardan bir xil katta partiyalar tashkil qilish.
27 

---

3.
Donni tozalash, saralash quritish va ventilyatsiya qilish (havo 
yordamida shamollatish) uni sifatini yaxshilash va iste’molchilar talabiga 
javob beradigan darajaga yetkazish. 
4.
Donni qayta ishlash va boshqa oziq-ovqat sanoati korxonalarini 
sifati standart talablariga javob beradigan don bilan ta'minlash.
5.
Urug‘chilik xo‘jaliklaridan don va urug‘larini qabul qilish, ularni 
tozalash, kalibrovka qilish va don yetishtiruvehi xo‘jaliklarni yuqori 
sifatli urug’lar bilan ta’minlash. 
6.
G‘allani uzoq muddat saqlash (sifat va qo‘llanilishidan qatiiy 
nazar). 
7.
Davlat zahirasidagi don va don mahsulotlarini saqlash. 
Ma’lumki, don inson hayotida qiyoslab bo‘lmaydigan ahami- 
yatga ega. 
Inson iste’mol qiladigan oziq-ovqat mahsulotlarining taxminan 65—
75%i dondan tayyorlanadi. Dondan sanoatda ko'plab un, yorma va 
omuxta-yem kabi birlamchi mahsulotlar ishlab chiqariladi. Xalqimizning 
bu 
mahsulotlarga 
bo‘lgan 
talabi 
benihoyat 
kattadir. 
Aholinidonvadonmahsulotlarigabo‘lgantalabini to‘laroq qondirish hozirgi 
bozor munosabatlari barqarorlashib borayotgan bir davrda muhim 
vazifalardan biri hisoblanadi don va don mahsulotlariga bo‘lgan talabini 
toTaqondirishga faqatgina ko'plab don yetishtirish orqali erishib 
bo'lmaydi. Yetishtirilgan don, yonna va omuxta - yemlami sifatli va 
isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymasdan (beisrof) saqlay bilish lozim.
Don va don mahsulotlarini (un, yorma, omuxta-yem) saqlash boshqa 
ко‘pgina tovarmahsulotlari singari murakkab vama’suliyatli jarayon 
bo‘lib, katta miqdorda moddiy-texnikaviy baza hamda soha uchun 
malakali mutaxassislarni talab etadi. 
Don tirik organizm bo‘lib, don massasida turli tuman hayotiy 
jarayonlar 
kechadi. 
Bu 
jarayonlarning 
intensivligi 
atrof -muhit 
sharoitlariga bog‘liq. Mahsulot uyumida kechadigan jarayonlar 
moddalarning faol almashinuvchi mahsulot uyumining yetarlicha 
yo‘qolishiga hamda uning sifat ko‘rsatkichlari tushishiga olib keladi. 
28 

---

Don va don mahsulotlari uyumida mikroorganizmlar hamda 
zararkunanda 
hasharotlarning 
faoliyatini 
oldini 
olish 
ayniqsa 
qiyinchiliklar tug'diradi. Un va yorma kabi mahsulotlarda mazkur 
organizmlarning rivojlanishi mahsulotning ko‘plab yo‘qolishiga, sifat 
ko‘rsatkichlarining pasayishiga, hattoki mahsulotning butunlay buzilishiga 
olib kelishi mumkin. 
Mahsulotlar qoniqarsiz sharoitlarda saqlanganda qushlar qurt - 
qumirsqalar, hasharotlar hamda sichqon-kalamushlar mahsulot sifatini 
buzushga olib keladi. 
Don va don mahsulotlarini saqlash sohasida quyidagi masala - larni hal 
etish muhim vazifalar hisoblanadi. 
Birinchi masala - mahsulotni isrofsiz saqlashga erishish va mahsulot 
kamayishini mumkin qadar qisqartirishga erishish. 
Don va don mahsulotlarining tabiiy kamayishini xususiyatiga ko'ra 2 
guruhga boMish mumkin: biologik va mexanik. Bu kamayishlari 
quyidagicha tasvirlash mumkin.