Donni saqlash va birlamchi qayta ishlash texnologiyasi

MAXSULOT CHIQIMINI XISOBLASH VA NAZORAT QILISH
Maxsulot chiimini xisoblash uchun don don sifatini bazis ko‘rsatkichlarini , donning xaqiqiy sifatini, donning chiqimini va donning bazis sifatiga xaqiqiy sifati mos kelmagan payitda xisobga olinadigan qo‘shimcha va chegirish me’yorlarini bilish zarur
Eslatma: xaqiqiy, xisoblangan namlanish va qurish miqdori quyidagi formula orqali xisoblanadi
_{ }
bu erda: X – namlanish yoki qurish miqdori; a – donning tozalagunga qadar ega bulgan o‘rta o‘lchangan namligi (agar namlik 12%dan kam bo‘lsa, xisoblashda u 12%ga teng qilinib); b – maxsulot (un, manna yormasi, ozukabob, kukun kepak va boshqalar) ning o‘rta o‘lchanganxisoblash (xaqiqiy) namligi.
Donning xaqiqiy sifati xisoblash sifatidan farq qilsa berilgan un zavodi uchun o‘rnatilgan un, kukun va kepak chikimlariga proparsional kattalikda o‘zgartilish kiritiladi.

1. 
   bir oy mobaynida, mos ravishda, naturasi 775 g/l va 700 g/l dan kichik yoki kullanishi darajasi 1.85%dan kata bulgan bugdoy va javdarning aloxida turkumlaridan Navli un olishda xisob chikimi xisobot davri mobaynida qayta ishlangan shu donning solishtirma og‘irligidan kelib chiqqan xolda aniqlanadi. Uning massasi smena davomida yoki qayta ishlashga yuborilgan don xaqidagi farmoishlarda ko‘rsatilgan qayta ishlanadigan donning sifat va to‘g‘risidagi miqdori to‘g‘risidagi ma’lumotlarga asoslanib o‘rganiladi
   
2. 
   Xaqiqiy chiqimni xisoblash paytida maxsulot (un, kukun va kepak)ning sifat ko‘rsatkichlari xisobod davridagi o‘rta o‘lchangan kattaliklar sifatida qabul qilinadi.
   
3. 
   tegirmonning donni tozalash bo‘limidamayda don fraksiyasi ajratib olinganda natura bo‘yicha maxsulotning xisob chikimi o‘tkazilmaydi vam ayda don miqdori xisobga olinmaydi.
   
4. 
   Navli un olishga mo‘ljallangan tegirmonlar uchun asosiy maxsulotning xisob chiqimi ta’minlansagina don tozalash bo‘limida I va II toifadagi ozuqabop don maxsulotlarining ajratib olinishiga ruxsat beriladi. Olingan ozuqabob don maxsulotlarining xaqiqiy miqdori xisobot xujjatlarida ko‘rsatiladi.
   

Maxsulot chiqim me’yorlarini aniqlashda bazis, xisoblash va xaqiqiy chiqimlarga bqlinadi.
Bazis chiqimi shunday maxsulot miqdoriki,bunda u ma’lum bir un tortish turida sifati bazis konditsiyasiga mos keladigan dondan olinishi kerak. Don sifatining bazis ko‘rsatkichlari quydagi kattaliklar bilan baxolanadi; Namlik miqdori -14.5%; qo‘llanish darajasi -1.85%: Ifloslantiruvchi aralashma miqdori, xammasi -1.0%, jumladan, zararli aralashmalar-0.1%(zararli aralashma tarkibidagi achchiqdon (gorchak)va vyazel miqdori -0.05%); natura, bug‘doy uchun -775 g/l ,javdar uchun 700 g/l; navli un tortishda umumiy shaffoflik yumshoq bug‘doy uchun 50%, qattiq bug‘doy uchun 8g‘% bo‘lish kerak.
Ko‘p xollarda donning sifati o‘rnatilgan bazis me’yorlariga to‘g‘ri kelmaydi shuning uchun xar qaysi qayta ishlanadigan don turkumi uchun maxsulotning xisolash chiqimi o‘rnatilgan.
Xisoblash chiqimi- maxsulotning shunday miqdoriki, qayta ishlanadigan donning xaqiyqiy sifat ko‘rsatkichlariga bog‘liq xolda bazis chiqimi kattaliklariga qo‘shimcha va chegirish me’yorlarini qo‘llqgan xolda xisoblaadi.
Xaqiyviy chiqim- olingan maxsulot ning qayta ishlangan don massasiga nisbatan % larda ifodalangan miqdori. Smenada chiqgan maxsulot chiqimi qabul moslamasiga tushayotgan donning sifati bo‘yicha xisoblansi,sutka, dekada va bir oyda chiqganmaxsulot chiqimi donning shu davr ichidagi o‘rta o‘lchami sifat ko‘rsatkichlaridan quyidagicha aniqlanadi:

Bu erda: - aloxida don turkumlarining mos sifat ko‘rsatkichlari, - aloxida don turkumlarining massasi. Zavodning ishini nazorat kilish uchun.ishlab chikarif korpusini xar oylik tozalash utkazish yuli bilan ishlatilgan xomashyoning sifat va miqdori, maxsulotning kuri shva namlnishini, mexaniq yukalish va maxsulotning kuri shva namlanishini, mexaniq yukatish va maxsulotning xakikiy chikimini aniqlash kerak.
Natijalar esa 117 shaklga kiritiladi. Tayyor maxsulotning chikimiga donning kuyidagi sifat ko’rsatkichlari ta’sir kiladi: namlik, shaffoflik, kullanish darajasi, natura, ifloslantiruvchi donni aralashmalar miqdori. CHikimga kiritilgan tuzatish kiymatlari xar kaysi ko’rsatkich uchun aloxida aniqlanadi, sungra esa turli sifat ko’rsatkichlari buyicha barcha chikim uzgarishlari ishorasi xisobga olinib kushiladi va bazis me’yoriga kushilib xisoblash chikimi olinadi.
Tuzatish kiymatlari 0.01% aniqlik bilan xisoblanadi, bunda xisoblash chikimining summasi 100% ga teng; chegirish summasiga teng bo’lishi kerak.
Misol: Ishlab chikarishga kuyidagi sifat ko’rsatkichlariga ega bulgan don yuborildi.
Namlik 12.8%
Shaffoflik 55%
Kullanish darajasi 2.0%
Ifloslantiruvchi aralashmalar miqdori 0.6%
1,7X20 galvirining koldigidagi donli aralashma 2.3%
1,7X20 galviriningelanmasidagi donli aralashma 1,6%
unib chikgan donlar miqdori 0.2%
natura 785g/l
Maxsulot bazis chikimi , %
Oliy Navli un 35%
I Navli un 25%
II Navli un 15%
Unning umumiy chikimi 75%
Kepak 21.5%
Ozukabop chiqindi 2.7%
Noozukabob chiqindi va mexaniq yukotish -0.8%
Bazis chikim va chegirmalarni aniqlaymiz.
Xisoblash elementlari.

1. 
   bizning misolimizda miqdori bazis ko’rsatkichlaridan past, ya’ni-12.8% ga teng 14.5-12.8=1.7% « Qoidalar… ».ga asosan bu xolatda un va kepak chikimining oshish me’yori bazis me’yoridan kichik xar bir % uchun 0.5% ni tashkil kiladi, ya’ni
   

1,7X(+0.5)=0.85%
chikimlarga muvofik kushimcha miqdor un navlari va kepakning chikimi buyicha taksimlanadi:
Oliy Navli un
I Navli un
II Navli un
Kepak
2. Kullanish darajasi bazis ko’rsatkichidan yuqori, shuning uchun xar 0,01% fark uchun umumiy un chikimini 0,18% ga kamaytirib, kepak chikimini 0,18% oshiramiz.




«umumiy un chikimi» degan bulimga 2,7% ni minus (-2,7) ishorasi bilan yozsak « kepak chikimi» degan bo’limiga esa +2,7% yozimiz.
3. Bizning misolimizda don naturasi bazis naturasidan yuqori, Agar u bazis ko’rsatkichidan kichik bulsaydi kullanish darajasi buyicha. Xisob utkazilmagan bulib, unning chikimi 775g/l naturadan kichik xar bir gramm uchun kepakning oshishi xisobidan 0,11% miqdor bilan kamaytirilardi
4. Ifloslantiruvchi aralashmaning miqdori bazis ko’rsatkichdan kichik, shu sababli un chikimini oshirib, I va II toifa chiqindilarningchikimini kamaytiramiz:
1-0,6=0,4; 0,4X(+1,0)=0,4%
Bu kattalik un va kepakning bazis chikimlariga muvofik taksimlanadi:
Oliy Navli un ;
I navli un ;
II Navli un ;
Kepak ;
5. Donli aralashmaning(1,7X20 galvir koldigidagi) miqdori bazis me’yoridan yuqori, shu tufayli xar bir % fark uchun maxsulot chikimini 0,15% ga kamaytirib, ozukabop chiqindining chikimini oshiramiz:
2,3-1,0=1,3X(-0,15)= -0,195
oliy nav un chikishining kamayishi =
Inavli un kamayishi=
II Navli un chikimining kamayishi =
kepak chikimining kamayishi =
va + 0,195 miqdor I va II toifa chiqindilari bulimiga yoziladi.
5 b 1,7X20galvirning elanmasidagi donli aralashma 1,6% ni tashkil kiladi, xar 1 % aralashma uchun un va kepak chikimi0,5% ga kamayib, ozukabop chiqindilar miqdori shuncha oshadi :
1,6 X ( -0,5 ) = -0,8 %
-0,8 % soni xar kaysi nav un va kepak uchun chikimiga boglik xolda taksimlab yoziladi.
5 v Unib chikgan don miqdori 0.2 % tashkil kiladi. Kepak miqdorining oshishi evaziga unib chikgan donning xar 1 % uchun un chikimi 0,5 % ga kamayadi.
0,2 X (- 0,5 ) = - 0,1 %
- 0,1 soni xar kaysi nav un chikimiga boglik proporsional ravishda taksimlana va kepak chikimiga + 0,1 yozilad
Xar bir nav un, kepak va chiqindilar buyicha bazis chikimi kushimcha va chegirma miqdorlari bilan summalashtirib, xisoblash chikimiga topiladi. Asosiy va kushimcha maxsulotlar chikimining yigindisi 100 % teng. Demak xisoblash chikimlari tugri aniqlangan.
Xisoblash chikimi aniqlangandan keyin xakikiy chikim keltiriladi. Agar korxona me’yorida ishlasa, xakikiy chikim xisoblash chikimiga teng yoki undan. kata buladi.