Donni saqlash va birlamchi qayta ishlash texnologiyasi

Dastlabki quritishdan keyin namlikni aniqlash. Don tarkibida namlik 18% dan ortiq bo‘lgan hollarda, namlikni aniqlash ikki yo‘l bilan, ya’ni dastlab quritib amalga oshiriladi.
Dastlabki quritish uchun texnik tarozilarda 20 gr don tortilib 8-10 sm diametrli yuza idishga joylanadi va quritish javonida 105⁰ haroratda 30 daqiqa davomida bir oz quritiladi. SHu vaqt o‘tgandan keyin idish javondan olinadi, ochiq holatda sovutiladi va 0,01 aniqlikda tortiladi. So‘ngra don tegirmonchada (DAST da belgilanganidek kattalikda) yanchiladi va har biri 5 gr dan ikki namunacha tortiladi. Quritish javonida namunalar 130⁰ haroratda 40 daqiqa quritiladi. Dondagi namlik hisobi-ni aniqlash quyidagi formulada amalga oshiriladi:
X=100-(S·ch)
bu erda: X – don namligi, %; S – quritilgandan keyingi maydalanmagan 20 gr og‘irlikdagi don; ch – dastlabki quritilgan va quritilgandan keyingi maydalangan 5 gr don og‘irligi.
Ushbu formula quyidagicha echiladi. Dastlabki quritilgan va maydalangan 5 gr donni quritish natijasida nam (5-ch) lik bug‘-lanadi. Dastlabki quritilgan donning hamma namunadan (С) esa:

Quritilgunicha 20 gr nam donda namlik mavjud.
yoki
Namlikni umumiy miqdorini foizda quyidagi formula orqali echiladi:

Namlikni har biri 5 gr namunada alohida hisoblanadi. Nam-lik foizi esa ikki aniqlashning o‘rtacha arifmetik ma’lumotlar-dan 0,1 aniqlikkacha ko‘rsatiladi. Ikkala parallel aniqlash o‘rtasi-dagi farq 0,25% dan oshmasligi kerak.
Misol, agar quritilgandan keyin 20 gr namunadagi maydalan-magan don og‘irligi 17,82 gr, maydalangan donning 5 gr namunachani batamom quritilgandan keyingi og‘irligi (ch) 4,35 gr teng bo‘lsa, namlik foizi formula bo‘yicha quyidagiga teng bo‘ladi:
100-(17,82·4,35)=100-77,52=22,48%
So‘tali makkajo‘xorilarning namligini aniqlash. So‘tali makkajo‘xorilarning namligini alohida don va negizida aniq-lanadi.
Ombor maydonchalarida, shuningdek vagon, avtomashina yoki aravalarda keltirilgan va saqlanayotgan so‘talarning namligin aniqlash uchun, dastlabki namunadan (100 so‘ta) har 30-sini, ya’ni bor yo‘g‘i uchtasi olinadi. Ular mutlaqo sog‘lom bo‘lishi shart.
Omborga avtomashinalarda kun davomida qismlarga bo‘lib olib kelingan bir turli to‘plamning namligini aniqlash uchun o‘rtacha kunlik namuna quyidagi tarzda tuziladi. Har bir avtomashina yoki aravadan olinadigan uchta sog‘lom so‘ta namunasi sindirilib, 50 gr don olinadi va po‘kak bilan zich yopiladigan shisha bonkaga joyla-nadi. Olingan o‘rtacha kunlik namunadan 50 gr namunacha ajrati-ladi va don namligini aniqlash amalga oshiriladi.
Makkajo‘xori negizining namligini aniqlash uchun ham o‘rtacha sutkali namuna tuziladi. Makkajo‘xorining har bir so‘tasidan ajratilgan negizidan bo‘lakcha kesib olinadi va uni zich yopila-digan shisha idishga joylab saqlanadi. Tuzilgan o‘rtacha sutkali 50 gr og‘irlikdagi bo‘lakchalardan namunalar ajratiladi, ular kichik qismlarga bo‘linadi, har biri 5 gr dan ikkita namunacha olinadi va quritiladi.
Don namligini aniqlash uchun so‘talar qo‘lda yoki laboratoriya sidirgichi yordamida sidiriladi va olingan dondan 50 gr o‘rtacha namuna ajratiladi. So‘ngra don yanchiladi, qopqoqli bonkaga joy-lanadi, keyin undan har biri 5 gr dan ikkita namuna olinadi. Ularning namligi 18% dan ortiqcha bo‘lsa, undagi namlik dastlab-ki quritishdan keyin aniqlanadi.