VIRning jaxon kolleksiyasida bugdoyning 40 mingga yakin namunalari
mavjud. Seleksionerlar tomonidan xosildorlik saloxiyati yukori bulgan navlar
yaratilib bu navlardan ushbu uta muxim xususiyatga karatilgan seleksiyada
muvaffakiyatli foydalanish mumkin Bugdoy seleksiyasida Germaniya, Shvesiya,
Rossiya, Ukraina, Xitoy, Xindiston va boshka mamlakatlarning Meksikadagi
bugdoy va makkajuxorini yaxshilash xalkaro seleksion markazining navlaridan
keng foydalanilmokda.
Yotib kolishga chidamlilik past buylilik bilan boglik bulib kup navlarga
xos xususiyatdir. Ammo baland buyli yotib kolishga chidamli navlar xam
mavjud. Masalan baxori bugdoyning Leningradka navi. Tukilmaslikka uta
chidamli bulib boshogi rigid bulgan (donini mustaxkam saklab turadigan kupol
gul kobigi) navlar. Bu yarim kuchma xalklarning kadimiy navlari va ulardan
yaratilgan shakllardir.
Kasalliklarga chidamli bugdoy navlari kup mamlakatlar seleksionerlari
tomonidan yaratilgan. Poya zang kasaliga chidamli navlar yaratish uchun
boshlangich material sifatida Bezostaya 1, Ilichevka (kuzgi bugdoy),
Moskovskaya 35, Leningradka, Saratovkaya 42 (baxori), kungir zang kasalligiga
Rannyaya 12, Olimpiya, Zirka, Obriy, Donskaya bezostaya (kuzgi), Belorusskaya
80, Xarkovskaya 93 (Baxori) va kup boshka navlardan foydalanish mumkin.
Zang kasalligining turli xillariga juda kup navlari AQSh, Kanada, Meksika,
Avstraliya va Yevropa mamlakatlarida yaratilgan. Ularning chidamliligi kisman
poligen xususiyatli (masalan kungir zang kasalligiga Bezostaya 1 va Rannyaya 12
navlarida bitta yoki bir necha genlar bilan aniklanadi). Rossiya seleksiyasida
kungir zang kasaligiga chidamli bulishi uchun Lr - 23 geni foydalaniladi.
Lekin bu ishonchli ximoya bulaolmaydi. Un shudring kasalligiga chidamli
navlarning soni juda kup: Donskaya bezostaya, Beloruskaya 80 va Shvesiya,
Buyuk britaniya, Germaniya va boshka mamlakatlarida. Qattik kora kuyaga
(Krasnodarskaya 46, Albidum 114, Zarya, Saratovskaya 29) va chang
korakuyasiga (Obriy , Rossiyanka) chidamli navlar mavjud. Bu kasalliklarga
Garbiy Yevropaning navlari chidamsiz (bu yunalishda seleksiya ishlari
utkazilmokda). AKSh va Kanadada ularga chidamli navlar mavjud.
Kuchli bugdoyning boy genofondi yukori darajadagi non pishish
xususyatlarini yaxshilanishini ta’minlaydi. VIR kolleksiyasida 500 dan ziyod un
tortish va non pishish xususyatlariga yega namunalar mavjud Donining tarkibida
kup oksil ta’minlaydigan manba’i sifatida kuzgi bugdoyning Atlas 66 navi
xisoblanadi. Tarkibida kup oksil saklaydigan boshka shakllar xam mavjud.
Tarkibidagi oksil moddasi turli tuprok-iklim sharoitlarida xam kam uzgaradigan
navlar xam bor.
Donining tarkibida oksilning kupayishi bilan lizin mikdori kamayadi. Ammo
bir vaktda oksil moddasi va lizinni nisbatan kup mikdorda saklaydigan namunalar
mavjud (masalan, Nap Xal).
Yumshok bugdoyda qattik bugdoyga nisbatan boy genofond yaratilgan.
Bugdoyning boshka turlari ba’zan xam tur ichida seleksiya utkazishda (pakana
buyli, turgidum va boshka) xam kattik, yumshok bugdoy navlarini yaratishda
foydalaniladi. Ayniksa bular kasalliklarga chidamli navlar yaratishda aloxida
axamiyatga yega.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com