Dol qoya Биринчи қисм

Dol qoya
Биринчи қисм
Йигит-ку, нафаси сиқарди жичча.
Кўйлаги танига ёпишган.
Букчайиб, ҳансираб борар йигитча,
Чуваккина чолни опичган.
Тоғ йўли — айланма. Сўқма йўл.Тикка.
Чақир тош тилади товонни.
Аммо чол оғирмас йигитга,
Ўзга юк аламли, давомли.
Тепада баҳайбат Дол Қоя,
Аждод-авлодларнинг мудҳиш манзили.
Ё тангри! Бу йўлга борми ниҳоя,
Қоями, юкининг рамзими?
Қора тунда қора қоя тош,
Шомлари шафақдан қондек қизарар…
Оғир юкдан ловуллайди бош,
Қалтирар, қалтирар тиззалар.
Реза тер йилтиллар сабза мўйида,
Бўйнида томирлар бўртади…
Мен ғулув уйғотдим шеърхон ўйида.
Бу узоқ ўтмишнинг эртаги.
— Яна ўтмиш? — дейди ғашланиб
Шу кун ташвиши-ла яшовчи ўртоқ.
Ҳа, кўҳна гап кетди бошланиб,
Ўтмишидан кечган — нодон ё қўрқоқ.
Ўтмиш хотирадир. Хотира — бойлик.
Кеча, Бугун, Эрта — бус-бутун.
Шошманг, дўстим, сабр қилайлик,
Қайга элтар экан йигитча юкин…
* * *
У ўрлайди. Тошлоқ йўл тикка.
Қоқиниб, қолади чўкиб, тиззалаб.
Чол ундайди, гўё эзгуликка,
Гоҳ далда бериб, гоҳ иззалаб.
Изза қилса ҳақли, бегона эмас,
Шу йигитчанинг у — буваси.
Пастда туман, водий элас-элас,
Водий тўла ува-жуваси.
Лекин қариб, тамом қочди қон
Суякка ёпишган этидан.
Экин-тикинда йўқ, бедармон,
На юра олади сурув кетидан…
Шунинг учун неварага бу кун
(Унгагина эмас) юк бўлиб қолди.
Шунинг-чун умрида энг оғир юкин
Бола бугун кифтига олди.
Ўсмирларча, елкалари чиққан,
Усти-боши юпун, суяги бузуқ.
Бобо эса чанқаб ютлиққан,
Нафаси тез, гаплари юлуқ.
— Чапроққа юр, болам, ўнгда тайғоқлар… —
Бу йўлларни бобо билади.
Бувасин опичиб келган бир вақтлар.
Энди бунга боқиб, бағрин тилади.
Наҳотки, уни ҳам бир кун жигари
Бу йўллардан чиқса кўтариб?!..
Наҳот, ўшанда ҳам манов сингари
Қуйида водийлар ётса кўкариб?!.
Наҳот, йиллар ўтиб биланиҳоя
Узилмас бу лаънат занжири?
Тундай соя солиб турар Дол Қоя,
Гўёки бош узра қисмат шамшири?
Ҳа, икки бор ўтар шу мудҳиш йўлдан
Бу элатнинг марди-мардуми.
Шундай аждодлардан унга мерос бўлган
Дахлсиз, шафқатсиз урф русуми.
* * *
— Афсонами? Яна афсона? —
Дейди ишчан, омилкор дўстим.
Ҳа-да. Афсонанинг мағзи — дурдона.
Арчиб кўринг туманли пўстин.
Қалқиб чиқар нурдай ёришиб
Замонларнинг доно ҳамроҳи.
Борлиқ билан ҳаргиз қоришиқ
Ҳаёт сабоқларин асил қаймоги.
Бу афсона мени узоқ қийнади.
Эргашди, чирмашди ўй-ҳисларимга.
Тушларимга кирди, қўймади.
Аралашди баҳсларимга.
Мен уни эсладим, етдим қадрига
Солдат қасамини дилдан туйганда;
Қизалоқлар гуллар қўйганда
Ветеран боболар қабрига;
Бир навқирон шаккок ўз бобосининг
Жанговар медалин картга тикканда;
Ё кимнингдир мушфиқ момосини
«Жигули»си билан туртиб ўтганда.
Мен бу афсонани эсладим ҳар гал
Авлодлар тўқнашса башарти;
Оқсоқоллар кенгашган маҳал
Ёнма-ён ўтириб бақамти.
Мени қийнади у…
* * *
Лекин шу топда
Минг бор қийин қаҳрамонимга.
Бобо товонида оғриқ сезмоқда:
Тошлар бўялмоқда гўё қонига.
— Тиззанг толди, болам… — деди эзилиб. —
Нафасингни ростлаб ол жичча…
Бир бута ёнида аста эгилиб,
«Юкни» ерга қўйди йигитча.
Манглайида шўрлаб қотди тер
Дол Қоянинг зах совуғидан.
Чақир тошлар йўлда қизғимтир
Қонданми, қуёшнинг сўнгги чўғидан…
Пастда эса яшил пиллапоялар,
Бахмалдай тун ётар ясланиб.
Туманли уйқуга ботар соялар
Даралар устига ташланиб.
Воҳалар устида тун кўрпаси мовий.
Уфқлар тандирдай балқийди.
Талпинтирар қадрдои водий,
Гул ҳиди, нон ҳиди анқийди.
— Бобо, қаранг, осмон, худди шийша!
Наҳот, қийнамаса бу ранглар сизни?
Наҳотки, шуларни кўзингиз қийса?
Яшашни ҳеч истамайсизми?
— Ҳа, ҳусну каромат тўла бу олам!
Аммо энди мен учун эмас.
Одат-тариқатни бузиш гуноҳ, болам,
Гумон оралатма имонингга, бас…
Йигит чексиз алам, дард билан
Юрди бобосини яна елкалаб.
Аммо кифтда иссиқ жон тафтидан
Дармон қочди. Қолди чўккалаб.
— Айтмадимми, болам, ёмондир қутқу,
Оёқларинг яна тилинди…
Кўнглингга васваса ораладию
Оғирлигим дарров билинди…
— Йўқ, қилмаймаи бу ишни, бобо!
Орқага қайтайлик! — деди.
Ўтирди.
Дол Қоядан қайтди хунук акс садо.
Йигит ич-ичидан титраб, ўкирди.
— Тойлоғим, бу иснод эмасми?
Элда бош кўтариб нечук юрурман?
Ўлимдан қўрқибди, демасми?
Бурчингни адо эт, ғурурлан.
— Йўқ! Янчилсин бу мудҳиш русум!
Исёнга чорлайди сирли садолар:
Донишмандлик нурин сочсин, яйрасин,
Яшасин дунёда ҳамма боболар!
— Қонунлар мантиқли, қонунлар зийрак.
Ёшлар тўқ-мўл бўлсин, кучли, сербардош.
Тириклик ўлмасин, олам бўлсин ёш.
Қарилар дунёдан кетиши керак…
— Бадавийдан қолган урфдир балки бу.
Ғамлари бўлмаган қориндан бўлак.
Бошқа одам, бошқа оламмиз-ку,
Бизда руҳият бор, бизда бор юрак.
Кучли, тўқ бўлинглар, дедингиз… Ахир,
Ҳайвон ҳам тўқ, ҳайвон ҳам кучли.
Қани дард, хотира, меҳр ва қаҳр?
Қани ўй-у ҳавас, қалбимиз пучми?
— Дардинг чиқди кўзларингдан сирқиб.
Наҳот, авлодларга иснод этарсан…
— Қандай авлод бўлдим,
Илдизимни қирқиб,
Ганжинамни жарга итарсам…
Қоя яқин, жарга долдай эгик.
Тоғ кўчкиси солади ғовур.
Сўнгги кучин жамлаб ўрлайди йигит,
Кўтарилар кифтидан ҳовур…
«Имонимни сусайтдинг лекин.
Исён руҳи билан сармастсан.
Ҳа, эҳтимол, кўҳна дунё юкин
Энди сенлар кўтаролмассан.
Замонлар ўзгарар экан-да.
Тирилтирдинг яшаш ҳиссимни.
Менинг оғирлигим эмас елкангда,
Руҳинг эзар сенинг жисмингни».
— Қонун занжир, болам.
Ҳа, темир қопқон.
Темирни қирқишга лозимдир темир.
— Қани ўша темир, бобожон?
Сизсиз тополмасман уни бир умр!
Бобо бор умрини кўрди унинг шу дам:
Кексалигин кўрди нақ шу сўқмоқда.
Жигари опичиб, ана, уни ҳам,
Ҳансираб Дол Қоя сари чиқмоқда…
Бошими, Қоями айланди гир-гир.
Ўлимидан оғир боланинг дарди.
Вужудини Қоя тагидаги
Тубсиз ўпқон захи тортарди.
Ҳис этди девордай мангу зулматни.
Заиф кўзларида яшаш мунги бор.
Ҳозир боласининг иссиққина кафти
Елкасига тегар сўнгги бор…
Қалтираб кетяпти кўзин қароғи…
Шунда бобо деди:
— Тўхта-чи бирпас…
Қалтис таваккалга жазм этдинг чоғи…
Мен ёнингда бўлмасам бўлмас.
— Бобо! Бобожоним менинг! Ёпирай!
Менда бу оқшомнинг бутун гуноҳи!
Юринг! Сизни шундай яширай
Ки, инсон зотининг тушмас нигоҳи!
Икки заиф вужуд мушт жуфтлаб,
Мислсиз исёнга журъат этдилар.
Ўлимга, бу ўпқон зулматига туфлаб,
Дара йўлларидан тушиб кетдилар.
Тоғлар янграр сирли, ғаройиб,
Булардан тақдирин сўраган таҳлид.
Тепада Дол Қоя қолди қорайиб,
Асрлар номидан солгандай таҳдид.
Йиқилдилар, дармон битди. Лекин
Нимадир — дилдами-уфқда — ёришди.
Тонг бўзарган пайтда судралиб, секин
Чакра ғорларига етиб боришди.
— Бунда, бобо, булоқ суви ширин,
Нон-намакка зориқтирмасман.
Водий ҳавосидан чиқиб шимиринг
Юлдузларга тўлганда осмон.
Йигит кетди. Бобо қолди, майиб,
Бегона кўзлардан олисда.
Пўпанак гул ўсган тирик тош болишда
Тирик тушлар кўрди жилмайиб.
Чакра ғор оғзини чакалак тўсган,
Шомлари шабпарак қўналға танлар.
Тошларида ирғай, қорачайир ўсган,
Тонгда ястанади паға туманлар.
Дерларки, қуюнлар унда сарсари,
Тунлари шарпалар юрармиш.
Моғоранинг зимзиё қаъри
Одамдай шивирлар, дам оҳ урармиш…