Джонов. М. Назаров, С. Юкирова, К. Юл даш кв


Лалми типик буз тупроцларни морфологик куринишига эрозиянинг таъсири



Download 3,67 Mb.
Pdf ko'rish
bet55/76
Sana17.07.2022
Hajmi3,67 Mb.
#813079
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   76
Bog'liq
тупроқ муҳофазаси. мирзажанов к, назаров м, с.зокирова, е.юлдашев

Лалми типик буз тупроцларни морфологик куринишига эрозиянинг таъсири
Эрозияга уч- 
раш даражаси
Рельеф
шароити
Киялик
даражаси
Чиринди цавати, см
Хайдов
катлам
ранги
Тупрокнинг 
механик тар ­
киби А \айдов
Структураси 
А \айдов
Тупрок
кавати
\олати
К учсиз
ю вилган
ер н и н г
ю кори
ж о й и
1.0°
19
12
24
55
кулран г
уртача кум ли
до н ал о р
чан гси з
текис
Уртача
ю вилган
ер н и н г
уртача
ж ойи
4.5°
20
8
20
48
кулран г
уртача к у м о к
чан гси м он
5-6 см 
чукурчалар 
боо
Кучли
ю вилган
е р н и н г
куйи ж ойи
5,5°
21
-
12
33
оч 
кулранг 
окиш
белгили
уртача кум ли 
ен ги л га Я
1
<;ин
ло й с и м о н
чангси м он
7-8 см 
чукурликда 
ари кчалар 
\о с и л булади
Ю вилм аган
е р н и н г па- 
с т к и к,исми

17
31
80
128
оч кул­
ранг
OFHp кумок
д о н ад о р узу- 
наси га пли- 
тасим он
-


Жадвалдан 
куринш пича 
чиринди 
к,аватлари 
кувати 
А + В
1
+ В
2
чул буз туп ро м ар и д а 80 см га етади, лалми ерларда 
55 см га ёки 20 йил экин экилган ерларни 25 см, ювилган (агар 
хажм огирлиги 1,3 г/см
2
кслганда), натижада гектардан 3250 
тонна тупрок, йук, булган. Тупрок, билан 32,5 тонна чиринди, 
3,2 тонна азот бундам купрок, калий ва богщ а макро ва микро 
элементлар йук,олган.
6.5. Эрозияга к,арши агромелиоратив тадбирлар тизимини
ишлаб чик,иш
6.5.1 Дефляцияга карши тадбирлар
М аълумки, тупрок, эрозияси сугориладиган минтак,аларда, 
сугоришлар, орк,али, \ам да шамол таъсирида руй беради. \ а р
к,андай мутахассис к,ишлок, хужалик ишлаб чикариши билан 
богланган, иш билан шугуламган эрозияга сабаб булувчи ом ил­
ларни билиш ини назарий асослар юк,орида баён этилди, шу- 
лардан келиб чик,иб, умга к,арши кураш тадбирларими умумий 
тупрок, ш ароитини ва ер рельефини инобатга олган \олда иш- 
лаб чик,иш керак. Бу тадбирлар ер тузиш ишларида уз аксини 
топиш и, хужалик худудида рельефнинг к,иялик даражаси сув 
иншоатлари курилмалар тизим ини, умуман, маълум микдорда 
тупрок,ни ювилиш ёки шамолда учиб кетиши хавфини олдин- 
дан билиш ни талаб к,илади.
Ишни худуднинг тупрок, харитаси асосида бошлаш лозим, 
агар \аритада сув курилмалари, карталарнинг к,иялик даражаси 
акс этмаган булса у ишларни гидротехник, ер тузувчи, 
иктисодчи, мелиораторлар билан х,амкорликда иш режаси ту- 
зилади, яъни эрозияга к,арши кураш х,арита тузилиши ишни 
осонлаш тиради. \ а р к,андай де\к,ончилик к,илинадиган зонада 
нафак,ат экин экиладиган майдонларнинг узи учун тадбирлар 
кузда тутилмай балки уша ерларни юк,ори к,исмида жойлашган 
ерларни (адир-тош , шагал, сув утадиган баландликдаги канал- 
лар, к,ирлик, к,ояликлар, ташламдик, масканлар, урмон ва 
х;акозо) ювилиш э\тим оли даражасини \ам билиш тшкаб этила- 
ди. Чунки, ху;ши уша ерларминг табиии офагларга чидамлилик 
даражаси экинларниш саку
1
аниб к,олишини таьминлаб к,олиши 
мумкин. Демак, эрозияга к,арши тадбирлар мажмуасини ишлаб 
чикиш да худуднинг географнк урнини яхши билиш имиз зарур. 
Эрозия сув орк,ати юз бернши мумкин булган жойларда унга


Карши 
ишлаб чикилган тадбирларпи бирма-бир курсатиб 
утилиши, бар^арор тавсиялар яратилиши имконини беради, 
масалан, хужалик худудининг 3/2 кисми киялик даражаси 8-10° 
дан орги к булган ердлардан иборат булса, у \олда уша ернинг 
тепа устки кисми адирликдан иборат булса, сел ва жала 
ёмгирлари суви билан б а\ор ва ёзда кучли зарарланиши мум- 
кин. Ш уни ^исобга олиб режалаштириш ишида сув йулини 
тусиб колувчи иншоатлар курилмасини тузилиши, уларнинг 
бажарилиш и учун зарар механизмлар, уларнинг киймати ва 
хрказоларни курсагиш керак. Ш амол эрозиясига мойил ерлар­
да >^ам уларга карши ихота дарахтзорлари, сув тостириш, кулис 
ва ангиз колдирадиган экинлар экиш, кузги ва эртанги. 
ба\орги ёппасига экиладиган усимликлар билан крпланиш ка- 
би усулларни кулаш тадбирлари режага киритилади. Бу ишлар- 
ни бажаришда эрозияни кайси хили купрок зарар етказиш ини, 
унинг даражасига караб тадбирлар ишланади. Мисол учун, шамол 
эрозиясига дучор буладиган Ёзёвон чулларида шу турдаги дефля- 
цияни учта тури таъсир килади, бунда уларни унумдорлик 
хрссалари кай даражада тупрокни \ол с и зла нт и р и л и ш и н и чегара- 
сини билиш иктисодий асослашга ёрдам беради. Демак, киш лок 
хужалик ишларида шамол ёки сув эрозиясини инобатга олиш 
унумдор кисмни саклаб колиш, yFMT, сув ва техника воситада- 
ридан унумли фойдапаниш га олиб келади. Шулардан келиб 
чикиб эрозияга карши кураш соралари ва мелиоратив тадбир­
лар реажсини тузиш ни билиш зарур.
Бундай тадбирларни яратишда: хужаликни мелиоратив иш- 
лари режаси, тупрок харитаси ирригация (сугориш) иншоатла- 
ри, 
зовурлар, таш ламалар тузилиши, ерларни 
шурланиш, 
боткокланиш даражасини белгиловчи материаллар, ихота д а­
рахтзорлари, сел тусиклари хажми, алмашлаб экиш тизими ка- 
би маълумотлар булиши лозим.
Талабалар иш ни бажаришдан олдин дала хужалик ерлари 
билан таниш адилар, тегишли хужжатларни оладилар, сунгра 
иш ни бажаришга киришадилар.
Талабалар шамол эрозиясига карши кураш тадбирлари би ­
лан иш бажармокчи булса куйидаги мавзулардан бирини 
танлаш лари мумкмн:
1) 
Кучсиз деф ляцияга учрайдиган худудда А+В, катлам 
унумсиз булса, унинг 5 сантиметрли устки катламини саклаб 
Колиш 
тадбирларипи 
ишлаб 
чикилсин. 
Тупрокни 
устки


к,исмида юпк,а доглар х,осил булади, \осилдорлик 500 гектар 
ердан к,анча микдорда камаяди?
2) Уртача деф ляция!а учраган тупрок, шароитида устки 
к,атлам 
10
сантиметргача зарарлапади, упи йук,отиш чоралари- 
ни тузиб чик,инг.
3) Кучли дефляцияга учрагапда тупрок, унумдор к,исми 200 
сантиметргача йук,олса уни олдини олиш на унумдорлигини 
тиклаш учун к,андай чоралар курасиз?
4) Эрозияга учраган ерларда 20-50 тонна/гектарига чиринди 
камаяди, буни олдини олиш тадбирларини ишлаб чик,лн[
5) Шамол кучли ва тез-тез булиб турадиган худуллардан \ар 
йили 500 тонна калий, 500 тонна фосфор йук, булади, уларни 
сакдаб ^олиш ва урнини тулдириш тадбирлари тизими тузилсин.
6
) Тупрок, ювилиш ини камайтириш чораларини ишлаб 
чик,ишда асосий гехнологияларга эътибор берган \олда кураш 
агротехникасини тизим ини ишлаб чик,иш сифати кандай 
\исобланади, жарлик \о си л булиши \ам куп майдонларни иш- 
дан чик,аряпди. Э розияни олдини олиш учун дастур ва усуллар 
жой хусусиятига к,араб танлаб олинади. Наъмуна сифатида 
К.М ирзажонов ишлаб чик,к,ан анкетадан фойдаланиш мумкин, 
унда куйидаги саволлар булиши мумкин.
1) 
Эрозия тури. 2) Э розия жойи, хуж аш к, туман, вилоят. 3) 
энг як,ин метеостанция помп. 4) Хужаликнинг умум майдони 
ва экин турлари. 5) Эрозиядан келадиган зарар. 
6
) Эрозиядан 
зарар курган усим лик-экин тури ва майдони. 7) Эрозия тури ва 
кучи 
(метеостанциядан 
олинади). 
8

Хужаликнинг к,айси 
булим, биригадаси к,андай эрозияга учрагани. 9) эрозияни ка- 
ратадаги ифодаси. 10) Ернинг эрозияга учрамаслик сабаблари.
11) Эрозияга учраган ерда ф енологик кузатиш. 12) Эрозияга 
учраган ва учрамаган ерда чукур к,азиб такдослаш. 13) Эрозия 
ма\сулоти, тури, микдори, сифати. 14) Хужаликнинг берган 
масла\ати ва курсагмаси. 15) Эрозияга к,арши усимлик тури, 
уларнинг жойланиш и, бошк,а тадбирларни к^’лланиш и. 16) 
Эрозияга учрайдиган тупрокдар, уларнин! механик таркиби ва 
бошк,а курсагкичларни олиш мумкин.

Download 3,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   76




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish