Dissotsiatsiya qaytar jarayondir

101-savol. Bu nazariyani 1887 yilda shved olimi S.Arrenius yaratgan. Uning mohiyati quyidagilardan iborat:

1. 
   Elektrolitlar  suvda  eriganda  musbat  va manfiy zaryadli   ionlarga ajraladi.  Bu jarayonni elektrolitik dissotsiatsiya deb ataladi.
   
2. 
   Elektr toki ta’sirida musbat zaryadli ionlar katodga, manfiy zaryadli  ionlar  anodga tortiladi.  Shu sababli ularni      mos ravishda kationlar va anionlar  deb ataladi.
   
3. 
   Dissotsiatsiya qaytar jarayondir.
   

         Eritmasi yoki suyuqlanmasi elektr tokini o’tkazadigan moddalarni elektrolitlar   deyiladi.Elektrolitlarga  tuzlar,  kislotalar, asoslarning suvdagi eritmalari kiradi.                     

     Eritmasi elektr  tokini  o’tkazmaydigan moddalarni noelektrolitlar deyiladi.  Noelektrolitlarga kislorod, oltingugurt, spirt, mochevina kabi moddalarning suvdagi eritmalari  kiradi.

     Arrenius nazariyasining kamchiligi shundaki, u erituvchi va erigan modda  zarrachalarining  o’zaro ta’sirlashuvini hisobga olmaydi. Vaholanki, eritmada ionlar erkin holda emas,  balki  gidratlangan holda bo’ladi.

 KA  +  nH₂O    =    K ⁺(H₂O)_x  + A ^- (H₂O) _n-x

 Masalan vodorod ioni eritmada gidroksoniy ioni holida bo’lishi aniqlangan.

             H⁺   +   H₂O   =   H₃O⁺                                  

             NH₃   +H₂O   = [NH₄]OH                                     

         Akseptor   donor    gidroksoniy ioni   qutbli  kovalent  bog’lanishli moddalar molekulalaridagi atomlar orasidagi bog’ qutbli suv molekulalari ta’sirida  bo’shashadi  va dissotsiatsiya ro’y beradi.

          HCl _(g)  + nH₂O  = H(H ₂O)  ⁺   + Cl(H₂O)^- _n-1

     Erituvchining ionlar  orasidagi  tortishuv  kuchini  susaytirish xossasiga dielektrik o’tkazuvchanlik deyiladi. Dielektrik shu muhitda zaryadlar  orasidagi  tortishuv  kuchi vakuumdagiga nisbatan necha marta kuchsiz ekanligini ko’rsatadi. Kulon qonuniga binoan e ₁  va e ₂ zaryadlar orasidagi masofa r bo’lsa, ular orasidagi tortishuv kuchi Q quyidagicha aniqlanadi.

 e _1 * e ₂

                    Q = --------

                             E _*  r²                      

     E - erituvchining dielektrik doimiyligi.

     Formuladan ko’rinib turibdiki,  E qancha katta bo’lsa, tortishuv kuchi shuncha kichik bo’ladi. Suvning dielektirik doimiyligi eng katta (E =  81 suv uchun).

102-savol. Elektrolitlarning dissotsilanish darajasi unga ta’sir etuvchi omillar. Nazariyaga ko'ra elektrolitik dissotsiatsiya, tuzlar, kislotalar, gidroksidlar, suvda eriydi, butunlay yoki qisman mustaqil zarrachalarga - ionlarga parchalanadi. Polar erituvchi molekulalari ta'siri ostida moddalarning molekulalarini ionlarga ajratish jarayoni elektrolitik dissosiatsiya deb ataladi. Eritmalarda ionlarga ajraladigan moddalar deyiladi elektrolitlar. Natijada, eritma o'tkazish qobiliyatini oladi elektr tokiberi unda elektr zaryadining mobil tashuvchilari paydo bo'ladi. Ushbu nazariyaga ko'ra, suvda eriganida elektrolitlar musbat va manfiy zaryadlangan ionlarga parchalanadi (ajraladi). Musbat zaryadlangan ionlar deyiladi kationlari; bularga, masalan, vodorod va metall ionlari kiradi. Salbiy zaryadlangan ionlar deyiladi anionlar; ularga kislota qoldiqlari ionlari va gidroksid ionlari kiradi.Dissociatsiya jarayonini miqdoriy tavsiflash uchun dissotsilanish darajasi tushunchasi kiritiladi. Elektrolitning dissotsilanish darajasi (a) uning berilgan eritmada ionlarga parchalangan molekulalari soniga nisbatidir (n ), eritmadagi molekulalarining umumiy sonigaN), yoki α = .Elektrolitik dissotsilanish darajasini yoki bo'linmaning fraktsiyalarida ham foizlarda ifodalash odat tusiga kiradi.Dissosatsiyalanish darajasi 0,3 (30%) dan yuqori bo'lgan elektrolitlar odatda kuchli deb nomlanadi, dissotsiatsiya darajasi 0,03 (3%) dan 0,3 (30%) gacha - o'rta, 0,03 (3%) dan past - zaif elektrolitlar. Shunday qilib, 0,1 M eritma uchunCH 3 COOH a \u003d 0.013 (yoki 1,3%). Shunday qilib, sirka kislotasi kuchsiz elektrolitdir. Dissosatsiya darajasi moddaning erigan molekulalarining qanchasi ionlarga parchalanishini ko'rsatadi. Suvli eritmalarda elektrolitning elektrolitik dissotsilanish darajasi elektrolitning tabiatiga, uning konsentratsiyasi va haroratiga bog'liq.O'z tabiatiga ko'ra elektrolitlarni deyarli ikkita katta guruhga bo'lish mumkin: kuchli va kuchsiz. Kuchli elektrolitlar deyarli butunlay ajraladi.