Диссертацияларининг асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрлар ва Россия

Юқорида билдирилган фикрларимизга на-
муна сифатида “Закот китоби”га мурожаат қи-
лайлик:
“Яна бир шарт, мулки том дурур,
Бил, нечук молға бу номдурур.
Мен санга дей, эшиткил, эй ҳамдам,
Бўлғай ул мулк-у, бўлғай илгида ҳам”.
Бу тўртликнинг насрий баёни қуйидагича:
 “Яна бир шарт, тўлиқ мол бўлишидир. Билиб 
ол, қандай мол бу ном билан (тўлиқ мулк деб) ата-
лади? Мен сенга айтайин, эй ҳамдам, эшит: у мулк 
мавжуд бўлиши билан бирга, эгасининг қўлида бў-
лиши шартдир” [6]. 
Мана шу тўртликда баён этилган фикр ҳам 
Бобуршоҳнинг қанчалик буюк иқтисодчи эканли
-
гидан далолат беряпти. Фараз қилинг, мулкинг бор, 
лекин турли сабабларга кўра, у сенинг ихтиёрингда
эмас. Масалан, мулкинг бировга қарзга берилган, 
лекин қарздоринг бунга иқрор эмас, уни қайтиб 

---

197
№ 2 (13)
Апрель-июнь, 2021 йил
олишинг учун гувоҳинг ҳам йўқ. Демак, бундай 
мулкдан закот берилмайди. Бобурга қадар Ҳин
-
дистон рожалари кишининг ўз ихтиёрида бўлмаган 
мулклардан солиқ олиш нотўғри эканлигини ҳатто 
билишмаган ҳам.
Бу хирожингниким олурсен, бил,
Рафъи маҳсулдин кейин олғил.
Унинг насрий баёни:
(Эй хирож олувчи!) Бу оладиган хирожингни 
маҳсул (йиғиб) кўтарилгандан кейин олгил [7].
Ўрта асрларда аксарият давлатларда қишлоқ хў
-
жалиги экинларидан олинадиган хирож ҳосилнинг 
бўлган ёки бўлмаганлиги, у йиғиб олинганми ёки 
йўқми, бу ҳолатлардан қатъий назар, солиқ йиғув
-
чилар томонидан йиғиб олинаверар эди. Бобур ўз 
давлатида аҳолини қийин аҳволга солиб қўядиган 
бундай ҳолатларга чек қўйган. Табиий офат ёки шу 
каби сабабларга кўра ҳосил нобуд бўлса, Бобур хи
-
рож олишни таъқиқлаган:
Бу зироатга ё экин ерига,
Офате гар етушса ҳар бирига,
Ерда экин бу навъ бўлғонда,
Соқит ўлғай хирож ул онда.