Диссертация Тошкент молия институти «Банк хисоби ва аудит» кафедрасида бажарилган. Илмий раҳбар и ф. н доц в. б. И. Сайфиддинов

2.2. Тижорат банкларидан ундириладиган маҳаллий солиқларнинг 
иқтисодий таҳлили
 
Маҳаллий солиқлар Ўзбекистон Республикаси солиқ тизимининг муҳим 
таркибий қисмини ташкил этади. Маҳаллий солиқлар минтақани 
ривожлантириш манбаини вужудга келтириш табиий ва бошқа моддий 
ресурсларни шакллантириш, давлат хокимияти ва бошқаруви органларининг 
фаолият кўрсатиши учун молиявий манба яратиш мақсадида жорий этилган. 
Маҳаллий солиқлар маҳаллий бюджет даромадларини шакллантиришда 
сезиларли улушга эга. Лекин маҳаллий бюджет давлат бюджет тизимининг 
алоҳида бўғини ҳисобланади. 1996 йилда маҳаллий бюджет даромадларининг 

---

51 
учдан бир қисмидан камроғи маҳаллий солиқлар ҳисобига шаклланган
22
. 
Тараққий этган мамлакатлар тажрибаси маҳаллий бюджет даромадларининг 
60 фоизидан кўпроғи маҳаллий солиқлар ҳисобига шаклланишини 
кўрсатмоқда
23
. Миллий иқтисодиётда тижорат асосида иш юритаётган барча 
хўжалик субъектлари қатори тижорат банклари ҳам амалдаги маҳаллий 
солиқларни ўз вақтида ва тўлиқлигича тўлаб келмоқда. Буни биз қўйидаги 
жадвал маълумотларидан ҳам кўришмиз мумкин. 
2.2.1-жадвал
ОАТБ “Ўзсаноатқурилишбанк” томонидан 2010-2012 йиллар давомида 
жами солиқлар таркибида умумдавлат солиқлари ва маҳаллий 
солиқларнинг улуши
24
. 
(Фоизда) 
№ 
Солиқ турлари 
2010 йил 2011 йил 2012 йил 
1 
Умумдавлат солиқлари улуши %да 
77 
74 
74 
2 
Маҳаллий солиқлар улуши %да 
23 
26 
26 
3 
Жами: 
100 
100 
100 
Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, ОАТБ Ўзсаноат-
қурилишбанк” томонидан 2010-2012 йиллар давомида жами солиқлар 
таркибида умумдавлат солиқлари 2010 йилда 77 фоизнинг ташкил этган 
бўлса, 2012 йилда эса74 фоизнинг ташкил этган. Маҳаллий солиқларнинг 
улуши эса 2010 йилда 23 фоизнинг ташкил этган бўлса, 2012 йилда эса 26 
фоизнинг ташкил этган. Бундан кўриниб турибдики, маҳаллий солиқлар 
улуши ошиб борган. 
22
Жўраев А. Солиқларнинг бюджет тизими бўғинлариаро тақсимланиши. // Бозор, пул ва кредит,
– Тошкент, 2004. -№ 11. –Б. 18-21.
23
Завалишина И.А. Налогообложение. –Тошкент: The Pragma Corporation Enterprise Devolopment Project, 
2003. – С. 12.
24
ОАТБ “Ўзсаноатқурилишбанк”нинг йиллик молиявий ҳисобот маълумотлари асосида муаллиф томонидан 
ҳисобланди. 

---

52 
Фикримизча, маҳаллий бюджет даромадларини шакллантиришда ҳал 
қилувчи роль амалдаги қонунлар ва меъёрий ҳужжатларга боғлиқдир. Бу 
борадаги ислоҳотларнинг илк хуқуқий асосларидан бири, шубҳасиз, 
Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 майда қабул қилинган “Маҳаллий 
солиқлар ва йиғимлари тўғрисида”ги қонун ҳисобланади. 2008 йил 1 
январдан бошлаб қайтадан ишлаб чиқилган ва амалиётга жорий этилган 
Солиқ кодекси маҳаллий солиқларни таркиби ва солиққа тортиш 
механизмини анча ўзгартириб юборди. Жумладан, солиқларнинг сони 
камайтирилди. Шунингдек, солиққа тортиш механизми соддалашганлиги 
билан бир қаторда мукаммаллаштирилди. Солиқ кодексга мувофиқ 
республикамизда фаолият юритаётган тижорат банклари маҳаллий бюджетга 
қуйидаги маҳаллий солиқларни тўлайди. 

мол-мулк солиғи; 

ер солиғи; 

ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш 
солиғи. 
Демак, тижорат банкларининг ушбу солиқ турларини тасвирлаш 
мумкин.