Диссертация илмий раҳбар: проф. Шамсутдинов Ф

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-rasm Milliy korporativ boshqaruv modeli tuzilmasi

5

. 

 

Fond bozorining turli-tuman vositalari (masalan, davlat qimmatli qog'ozlari) 

sharoitida  davlat  budjetining  noishlab  chiqarish  xarajatlarini  koplash, 

muomaladagi  oshikcha  pul  mikdorini  kiskartirish  muammolarini  xal  etish 

                                                 

5

  A.S.Begmatov,  M.B.Xamidulin,  M.Sh.Bo'taboev.  Korporativ  madaniyat  va  korporativ  boshqaruv.-  T: 

«Akademiya» nashriyoti, 2007 y., 224 b. 

AKTSIYADORLAR 

Aktsiyadorlar umumiy 

yig'ilishi 

Kuzatuv kengashi 

Taftish  

komissiyasi 

Sanoq 

komissiyasi 

 

Kuzatuv kengashi 

qoshidagi qo'mitalar 

KORXONA 

AKTIVLARI 

Auditor 

tashkiloti 

Ijroiya organi 

Ichki audit xizmati 

Korporativ konsultant 

(kotib) 

Oddiy personal 

Reestr saqlovchi 

---

13 

 

imkoniyatlari  tugiladi.  Axoli  tomonidan  aktsiyalar,  obligatsiyalar  va  boshka 

qimmatli  qog'ozlarning  nakd  pulga  sotib  olinishida  muomaladagi  pul 

belgilarining  mikdori  kiskaradi,  bu  pul  muomalasining  axvoliga  samarali  ta'sir 

kursatadi. 

Aktsiyalar  va  obligatsiyalarning  yanada  keng  tarkalishi  fond  bozorini 

kon'yukturani  urganishning  muxim  vositasiga  aylantiradi.  Fond  bozori  turli 

korxonalar,  tarmoklar,  xujalik  soshchalarini,  usib  boruvchi  baynalminallashuv 

sharoitida  esa,  turli  mamlakatlarning  milliy  iqtisodiyotini  bozor  jixatdan 

kiyoslashga yordam beradi. 

O'zbekistonda  qo'shma  korxonalarni  tashkil  qilishning  eng  tarqalgan 

huquqchilik  tashkiliy  shakli  aktsiyadorlik  jamiyati  bo'lib,  unda  jamiyatni 

korporativ  boshqarish  va  nazorat  qilish  tizimi  to'liq  ko'rinishda  quyidagicha 

tasvirlash mumkin:  

Bunda uning asosiy elementlarini qo'yidagicha tavsiflash mumkin. 

Aktsiyadorlar  korporativ  boshqaruv  tizimining  eng  yuqori  pog'onasidir.  Ular 

biron-bir  masalada  ma'lumot  olish  uchun  tizimning  har  qanday  elementiga 

murojaat  qilishlari  mumkin,  biroq  o'z  farmoyishlarini  faqat  aktsiyadorlar  umumiy 

yig'ilishi orqaligina beradilar. Alohida olingan har bir aktsiyadorga tizimning hech 

bir  elementi  shaxsan  hisob  bermaydi.  Korporatsiya  joriy  faoliyatiga  to'g'ridan-

to'g'ri ta'sir qilish imkoniyatiga ega bo'lmagan aktsiyadorlar uchun kompaniyadagi 

ahvol  haqida  tezlik  va  osonlik  bilan  ma'lumot  olish  usuli  muhimdir.  Bunda 

ma'lumotlar  manbaining  ma'lum  bir  shaxsga  bog'langanligi  muhimdir  –  barcha 

ma'lumotlar bir qo'lda (tuzilmaga) jamlanishi va bir qo'ldan tarqatilishi kerak, toki 

manfaatdor shaxslar qaerdan ma'lumot olish mumkinligini bilsinlar.  

Aktsiyadorlarning  umumiy  yig'ilishi

 

korporatsiyani  boshqarishinng  oliy 

organi bo'lib, investorlarga korporatsiyaning eng muhim masalalari bo'yicha qaror 

qabul  qilishga  imkoniyat  beradi.  Aktsiyadorlar  umumiy  yig'ilishi,  aktsiyadorlar 

qo'lidagi  yagona  ta'sir  qilish  vositasi  bo'lib,  u  barcha  korporativ  boshqaruv 

organlarini  hosil  qiladi  va  vakolatlar  beradi,  hamda  ular  faoliyati  samaradorligini 

baholaydi.  Biroq,  umumiy  yig'ilishni  chaqirish,  tayyorlash,  o'tkazish  va  qabul 

---

14 

 

qilingan  qarorlarni  rasmiylashtirishga  korporatsiya  kuzatuv  kengashi,  korporativ 

kotibi,  sanoq  komissiyasi  va  ijroiya  organi  javobgardir.  Umumiy  yig'ilishni 

tayyorlash  va  o'tkazish  jarayonida  qatnashayotgan  korporativ  boshqaruv  a'zolari 

ularning  manfaatlariga  aloqador  bo'lgan  (bandlikning  ta'minlanishi,  faoliyatining 

moliyaviy  shartlari,  tanqidni  oldini  olish)  kun  tartibining  shakllanishiga  va 

qarorlarni  qabul  qilinishiga  manfaatdor  bo'lishlari  mumkin.  Shuning  uchun,  ular 

tomonidan aktsiyadorlar irodasiga (ochiqdan-ochiq emas, ko'proq yashirish tarzda) 

qarshilik qilishlarini kutish mumkin, va ular bunday imkoniyatga egadirlar, chunki 

umumiy yig'ilish o'tkazilishining asosiy shakl-shamoyilini ular belgilaydilar

6

.