9-jadval To’liq tasodifiy tajriba uchun umumiy ANOVAni umumlashtirish jadvali
Manba
df
SS
MS
F
Guruhchalar
k-1
SST
Hato
n-k
SSE
Jami
n-1
SS(jami)
10-jadval 10.4-misol uchun ANOVAni umumlashtirish jadvali
Manba
df
SS
MS
F
p-qiymat
Brendlar
3
2794.39
931.36
43.99
0.000
Hato
36
762.30
21.18
Jami
39
3556.69
17-rasm To’liq tasodifiy tajriba uchun jami kvadratlar yig’indisining bo’linishi 7-misol. ANOVA(dispersion tahlil) farazlarini tekshirish Muammo. 6-misolda xulosalangan to’la tasodifiy ANOVA tajribasiga bog’liq. Tekshiruv uchun talab etilgan farazlar yetarlicha qanoatlantiradimi?
Echish Quyida tekshiruv uchun talab etilganfarazlar takroran berilgan: Harbir brend golf kotoklaridan tanlanmalar tasodifiy va mustaqil tanlanishi;
Har bir brend uchun masofalar taqsimoti ehtimolligi normal ekanligi
Har bir brend uchun masofa bo’yicha ehtimollik taqsimotlarining dispersiyalari teng ekanligi.
Tanlanma har bir brendning 10tadan tasodifiy tanlangan to’plardan iboratligi va barcha to’plarga Iron Byron robot golfchisida zarba berilganligi tufayli tasodifiy va mustaqil tanlanmalar bo’yicha birinchi faraz qanoatlantiriladi. Keying 2 farazni tekshirish uchun 2-bobda ko’rsatilgan 2 gdrfik metod: gistogrammalar va shaklli chizmalardan foydalanamiz. 18-rasmda golf koptogining har bir brendi bo’yicha yetib borish masofalarining gistogrammasi va 19-rasmda SAS saklli chizmalari ko’rsatilgan.
18-rasm.Golf to’plarining uchish masofasi uchun MINITAB gistogrammasi
19-rasm. Golf to’plarining uchish masofasi uchun SASquti shaklidagi diagrammasi Farazning normalligi 18-rasmdagi gistogrammani tekshirish orqali ham nazorat qilinishi mumkin. Har bir brenddan faqatginan10tadan tanlanma miqdorlari borligiga qaramay natijalar aniq ma’lumot bermaydi. Masofalarning normal taqsimlanganligini baholashdan avval har bir brend uchun yanada ko’proq ma’lumotlar to’planishi kerak. Xayriyatki, variatsion tahlil farazlar normalligi yetarli bo’lmaganda robust metodida ko’riladi.Normallikdan uncha kata bo’lmagan darajada chetlanishlar ishonch koeffitsientlarida yoki ANOVA F-tekshiruvning muhimlik darajasida ko’p ta’sirga ega emas. Farazlar normalligini aniqlash maqsadidagi tajribaga qo’shimcha ma’lumot to’plash uchun vaqt, energiya va pulni sarflagandan ko’ra ANOVA metodologiyasining chidamliligiga ishonishimiz kerak Shaklli chizmalar teng variatsiyalarning farazlarini chuqur tekshirishning qulay usulidir. D brend uchun mustasno 19-rasmdagi shaklli chizmalar ko’rsatadiki, masofa qiymatlarining sochilishi deyarli har bir brendda bir xil. Tanlanma variatsiyalar bir xilda bo’lgani uchun brendlarning teng bosh to’plam variatsiyalar farazi qondirilishi mumkin. Robust faraz normalligiga bo’g’liq bo’lishiga qaramay ANOVA teng variatsiyalar faraziga bog’liq chidamli emas. Teng bosh to’plam variatsiyalar farazdan departurelar ishonchlilikning birlashgan o’lchovlariga salbiy ta’sir etishi mumkin. (p-qiymat va ishonchlilik darajasi) xayriyatki,bu tajribadagi kabi tanlanmalar hajmlari teng bo’lganda bu ta’sir ancha kam bo’ladi. ANOVA farazlarini tekshirish uchun 7-misoldagi kabi grafiklardan foydalanilishiga qaramay hech qanday ishonchlilik qiymati bu grafiklarda tasvirlanmagan. Sizda to’g’riligi aniq bo’lmagan chizma bor bo’lgandagifaraz qanoatlantirilgan bo’lsafaraz qanoatlantiriladimi yo’qligi noaniq bo’lgan chizma uchunushbu matn kontekstidan keying statistik tekshiruv qonunlarini qo’llashingiz mumkin. Bob yakunida ushbu tekshiruvga oid ma’lumotlar va maslahatlar keltirilgan. ANOVA farazlarining o’rinliligidan shubhalanganda, parametric bo’lmagan statistik medonlar o’rinli. To’la tasodifiy tajriba dispersion tahlilini xulosalash uchun prostsedura quyida keyingi abzasda keltirilgan. Shuni yodda tutingki, bu tajribaning kriteriysi har bir guruh bilan bog’langan tajribaviy birliklarning mustaqil tasodifiy tanlanmasi.
NAZORAT SAVOLLARI Variatsiya nima, u qanday aniqlanadi?
Variatsiyaning qanday ko’rsatkichlarini bilasiz?
Guruh ichidagi guruhlararo va umumiy dispersiya qanday aniqlanadi?
Shartli moment usulida variatsiya qanday aniqlanadi?
Dispersiyaning qo’shish qoidalarini tushuntirib bering?
Adabiyotlar ro’yxati Statistics / James T. McClave, Terry Sincich.—12th ed. 2013. – 814 p.
Statistics for Managers: Using Microsoft Excel, Fifth Edition by David M. Levine, David F. Stephan, Timothy C. Krehbiel, and Mark L. Berenson. Pearson Education, Inc, 2008.-538 r.
Statistika: darslik// Shodiev X. va Xabibullayev I. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2019.-454 b.
Харли Алик. Статистика. Первая книга. Пер. с анг. – М.: Финансы и статистика, 2010.
Statistika: darslik // Soatov N.M. – T.: Ibn Sino, 2003
**Manba: Lames McClave, Terry Sincich. Statistics. 12th edition. Pearson Education, Inc. 2013. 476-496 pp.
Sifat o’zgaruvchilar miqdoriy o’lchovlarga ega bo’lishi mumkin. Masalan, joylashgan hudud 1, 2, 3 va 4 raqamlar bilan belgilanishi mumkin. Biroq bu kabi miqdoriy o’zgaruvchilar nomiqdoriy darajalarni aks ettiruvchi kodlar bo’lishi mumkin.
Eslatib o’tamizki, (1-bob) tajriba birliklaridan iborat ma’lumotlar qatori bu bosh to’plamdir.
**Biz to’la tasodifiy qatorni ham kuzatuv ham amaliy tajribalarda qo’llaymiz. Shuning uchun ham yagona talab shuki, variantalari kuzatilgan yoki tanlangan tajriba guruhlari har bir variant uchun alohida tanlanishi kerak.
