Dispers sistemaning struktur – mexanik xossalari Strukturlanmagan sistemalar

Dispers sistemaning struktur – mexanik xossalari
Strukturlanmagan sistemalar: suyultirilgan zollar, suspenziya, emulsiyalar kiradi. Ular mexanik mustaҳkamlikka ega emas.
Strukturlangan sistemalar: konstentrlangan suspenziyalar, zollar, emulsiyalar kiradi va ular elastiklik, plastiklik xossalarini namoyon qiladi.
Rebinder ta’limotiga ko’ra kolloid sistemadagi strukturalar ikki turkumga bo’linadi:

• Koagulyastion struktura. 2) Kondensastion–kristallizastion struktura.

Koagulyastion struktura – kolloid sistemalarning agregativ barqarorlikning kamayishi natijasida, zarrachalar butunlay barqarorligani yo’qotganida cho’kmalar ҳosil bo’lishiga asoslanadi (koagel, koagulyant).

Kolloid sistemalarda struktura hosil bo’lishida quyidagi struktur – mexanik xossalar namoyon bo’ladi: qovushqoqlik, plastiklik, mustaxkamlik.
Bu xossalarga reologik xossalar deyiladi (reologiya – bu materiallarning oquvchanligi yoki deformastiya haqidagi fan).
Kolloid sistemalarning strukturasi zarrachalararo ta’sir kuchlariga, zarrachalar konstentrastiyasiga, dispers faza va muhit tabiatiga bog’liq.
Dispers faza zarrachalari bir – biri bilan bog’lanishiga ko’ra ikkiga bo’linadi:
Zarrachalararo agregativ barqarorlik qisman kamaysa fazoviy struktura hosil bo’ladi. Bunday struktura sistemaning butun hajmini egallab fazalararo dispersion muhit saqlanadi. Bunda hosil bo’lgan gelning mustahkamligi kichik bo’lib, u plastiklik, elastiklik xossalarini namoyon qiladi. Anizodiametrik shaklga ega zarrachalarning konstentrastiyasi ortishi bilan gel hosil bo’lishi va uning mustahkamligi oshadi. Temperatura oshishi bilan gel hosil bo’lishi kamayadi, yuqori temperaturada esa gelning strukturasi buziladi. Koagulyastion strukturalarda tiksooropiya hodisasi kuzatiladi, ya’ni hosil bo’lgan strukturalar mexanik ta’sir ostida buzilib, yana vaqt o’tishi bilan o’z holiga qaytishidir. Koagulyastion strukturaga ega sistemalar vaqt o’tishi bilan o’z xajmini kichraytiradi, ya’ni dispersion muhitni siqib chiqara boshlaydi. Bu hodisaga sinerezis deyiladi hosil bo’lgan quruq gel, kserogel deyiladi.
Kondensastion–kristallizastion strukturalar zarrachalararo kimyoviy ta’sirlar natijasida (kondensastion struktura) yoki kristall zarrachalardan iborat yangi faza (kristaliz struktura) hosil bo’lishiga asoslanadi. Bunday strukturalar qattiqsimon – sinuvchan tiksotropiya xossalarini namoyon qilmaydi. Kondensastion strukturalar ko’pchilik qattiq materiallar, qotishmalar, kulolchilik buyumlar, beton va hokazolar hosil qiladi.
Dispers sistemalarning bosim o’zgarishi bilan o’zgaradigan qovushqoqligiga struktur qovushqoqlik deyiladi. Sababi eritmada hosil bo’ladigan ichki struktura suyuqlikning oqishini qiyinlashtiradi.
Moddalar plastik holatda ham bo’lishi mumkin. Bunday moddalar ma’lum kuch ta’siridan so’ng asl shakliga kelmaydi. Unda qoldiq deformastiya hosil bo’ladi. Shvedov – Bingam qoidasiga muvofiq tashqaridan berilayotgan kuchlanish plastik oqish uchun zarur bo’lgan chegara qiymatga tenglashguncha plastik oqish sodir bo’lmaydi. η’=(P-θ)/(du/dx)=ctgβ bo’lganda plastik oqish boshlanadi va quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
P-θ=η’(du/dx)
η* - plastik qovushqoqlik; (du/dx) – tezlik gradienti, θ- siljish kuchlanishi. R-deformastiya kuchi.
Moddalarni reologik xossalari asosida barcha haqiqiy jismlar suyuqsimon (ya’ni oqishi uchun berilishi kerak bo’lgan kuchlanishning chegara qiymati nolga teng) va qattiqsimon (kuchlanish qiymati noldan katta) moddalarga bo’linadi.
Suyuqsimon moddalar Nyutoncha suyuqliklar deyiladi va ular Nyuton qonuniga buysunadi. Ularning qovushqoqligi siljituvchi kuchlanishga bog’liq emas va o’zgarmas. Nyuton qonuniga buysunmaydigan suyuqliklarning qovushqoqligi siljish kuchlanishi o’zgarishi bilan o’zgaradi.