Диплом лойихаси Kafedra mudiri: t f. n dosent. O. J. Jo’rayev Diplom loyihasi rahbari: t f. n dosent. S. S. Saidov Samarqand-2016

1 tuman
; l/sek


l/sek
va xokazo


2 tuman
; l/sek
; l/sek

Agar tarmoq qismi ikki rayon chegarasida joylashgan bo’lsa solishtirma suv sarflari qo’shilib ikkiga bo’linadi va shu qism uzunligiga ko’rsatiladi.

; l/sek

Yo’lda sarflanadigan suv miqdorlari yuqoridagi formula orqali topiladi yoki qo’yidagi jadval shakliga keltiriladi.

Tugunlar	Uchaskalar	Uchaska uzunlagi	Solishtirma suv sarfi	Suv sarfi Qyo’l, l/sek	Tugundagi suv sarfi
1	2	3	4	5	6
1	1-2	600	0,0108	6,48	17,01
	1-10	1350	0,0108	14,58
	1-9	1200	0,0108	12,96
2	1-2	600	0,0108	6,48	9,18
	2-3	1100	0,0108	11,88
3	2-3	1100	0,0108	11,88	11,8
	3-4	1100	0,0108	11,88
4	3-4	1100	0,0108	11,88	12,42
	4-5	1200	0,0108	12,96
5	4-5	1200	0,0108	12,96	18,63
	5-10	800	0,0108	8,64
	5-6	1450	0,0108	15,66
6	5-6	1450	0,0108	15,66	13,77
	6-7	1100	0,0108	11,88
7	6-7	1100	0,0108	11,88	12,42
	7-8	1200	0,0108	12,96
8	7-8	1200	0,0108	12,96	14,58
	8-10	1000	0,0108	10,8
	8-9	500	0,0108	5,4
9	8-9	500	0,0108	5,4	9,48
	1-9	1200	0,0108	12,96
10	1-10	1350	0,0108	14,58	17,31
	5-10	800	0,0108	8,64
	8-10	1000	0,0108	10,8
	Jami

Tugunlarda sarflanadigan suv miqdorlari quyidagi formula orqali topiladi:

; l/sek


XALQASIMON TARMOQNING GIDRAVLIK HISOBI.

Xalqasimon tarmoqning gidravlik hisobini bajarishdan asosiy maqsad, tarmoq qismlarida xarakatlanayotgan suvning haqiqiy sarfini va shunga mos holda quvurlarda yuqolgan bosimni aniqlashdan iboratdir. Tarmoqda dastlabki taqsimlangan suv sarfi gidravlik hisoblash davomida o’zining miqdorini va yo’nalishini bir necha bor o’zgartirishi mumkin. Bu o’zgarishlar kuyidagi shartni bajarilishini talab qiladi:

Yuqoridagi shartning mohiyati shundan iboratki, halqasimon tarmoqning qismlarida yo’nalishlar buyicha suv sarfining taksimoti teng bo’lishi kerak.
Ma’lumki, dastlabki taqsimlanish natijasida halqasimon tarmoqda =0 shart birdaniga bajarilmaydi. Natijada ya’ni kelib chiqadi. Bu yerda halqa bosim yuqolishining «bog’lanmaslik» ko’rsatkichidir. Bu ko’rsatkichning qiymatini qamaytirish maksadida tarmoq qismlari bo’ylab suvni bir necha marta qayta taqsimlash ishlari bajariladi. Agar tarmoq bir necha halqadan iborat bo’lsa (25) shartning bajarilishi murakkablashadi. Shu sababli _rux ≤0,5 m (yong’in sodir bo’lgan vaqtda ≤1,0 m ) chagaraviy shartining bajarilishi uchun yetarli hisoblanadi. Tarmoq halqalarini «o’zaro bog’lash»

Qo’yidagi shartini bir yo’la barcha halqalar uchun bajarilishni ta’minlashda prof. V.G.Lobachev usullardan foylangan holda hisoblash olib boriladi.

Hisob ishlari jadval ko’rinishda bajariladi va tuzatish suv sarfining qiymati quyidagi ifodadan foydalanib aniqlanadi.
, l/s
Bu yerda - xalqadagi tuzatish sarfi l/s.
- xalqadagi «bog’lanmaslikka» sabab bo’lgan yo’qolgan bosimning kiymati, m;
- halqa qismlaridagi qarshilik va suv sarfining ko’paytmalari yig’indisi;
Tarmoq halqalarini suv sarfi bo’yicha «bog’lash» da quyidagi talablar bajariladi:

1. 
   Xalqadagi suv xarakat yo’nalishi soat mili yo’nalishiga mos bo’lsa quvurda yuqolgan bosimning ishorasi «+», teskari bo’lsa «-» deb qabul qilinadi.
   
2. 
   Yuqolgan bosimning «bog’lanmagan» qiymati halqadagi barcha qismlarda yuqolgan bosimlarning algebraik yig’indisi ko’rinishida aniqlanadi.
   
3. 
   ko’paytmasining ishorasi xamisha musbat buladi.
   
4. 
   Suv sarfi buyicha tuzatish (26) ifoda orqali aniqlanadi.
   
5. 
   Qismdagi tuzatish suv sarfini ishorasi suvning xarakat yo’nalishiga bog’lik holda qo’yidagicha qabul qilinadi:
   

a) agar qaysi yo’nalishdagi bosim yo’kolishi hisobiga bo’lsa shu yo’nalishdagi suv sarfidan tuzatish suv sarfi olinib, teskari yo’nalishga qo’shiladi;
b) ikki halqa chegarasida yotgan qismlar uchun tuzatish sarflari algebraik yig’indisidan anik
landi.
Yuqorida keltirilganlarni batafsil bayon etib tushuntirish uchun quyida keltirilgan oddiy tarmoq tavsifida qo’rib chiqamiz.
Tarmoqning ikki xalqasida suvning dastlabki tarqatish natijasida “bog’lanishga” sabab bo’lgan bosimini ishorasi musbat deb faraz qilaylik, ya’ni
h_1-2+h_2-3>h_1-4+h_4-3
va
h_2-3+h_3-5>h_2-5+h_5-6
yoki
Δ h₁=(h_1-2+h_2-5)-(h_1-4+h_4-5)>0
va
Δ h_II=(h_2-3+h_3-5)-(h₂₅+h_5-6)>0

q _5-6

1-rasm

Tuzatish va sarfini qiymati (27)-formula yordamida aniqlaydi va u quyidagiga teng:

a) I – xalqa uchun
(25)
b) II – xalka uchun
(26)

Ikkala xalqada ham “bog’lanmaslikga” sabab bo’lgan bosimning ishorasi ( + ) manfiy bo’lganligi sababli, aniqlangan ikkala tuzatish suvining sarfi Δq_I va Δq_II soat mili harakatiga teskari bo’lgan ( - ) yo’nalish bo’yicha o’tkaziladi.

Shunday qilib, 1 – xalqaning 1-2 va 2-5 qismlarida dastlabki suv sarflari Δq_I qiymatiga kamaytirishi va 1-4 va 4-5 qismlarda esa oshirilishi kerak.
II – xalqadagi tuzatish suv sarfi Δq_II miqdori , 2-5 va 5-6 qismlardagi dastlabki suv sarfdagiga qo’shilib 2-3 va 3-6 qismlardan esa olib tashlanadi.
Bu yerda, shunga e’tibor berish kerakki 2-5 qism har ikkala xalqaga ham qarashli, shu sababli bu qismdagi dastlabki suv sarfiga, ikki halqadagi tuzatishlar ham kiritiladi. Ya’ni Δq_I – suv sarfi minus qiymatda Δq_II esa plyus qiymatda olinadi.
Bunday tuzatishlar natijasida olingan yangi suv sarflari q¹ ning qiymatidan.

Yuqoridagi tartibda o’zgartirilgan suv sarfi ya’ni tuzatish uchun gidravlik hisob bajariladi. Tuzatishlar soni ruxsat etilgan _ruxs qiymatga yetguncha davom ettiriladi:

Demak, halqasimon suv tarmoqlarining gidravlik hisobi V.G.Lobachev usuli bo’yicha quyidagi tartibda bajariladi:
a) dastlabki taqsimlangan suvning qismlaridagi sarfi q va shu sarfiga mos keladigan quvur diametri d ga bog’lik holda suvning tezligi V [4] dan aniqlanadi;
b) qabul qilingan quvur uchun solishtirma qarshilik S₀ va ayrim hollarda tezlikka bog’lik bo’lgan tuzatish koeffisiyenti aniqlanadi;
v) tarmoqning har bir qismi uchun qarshilik S = S₀ ·l · aniqlandi. Bu yerda,
l - qism uzunligi, qarshilik S ga bog’lik holda Sq va h = Sq² yuqolgan bosim topiladi.
Eslatma: yuqolgan bosim h = Sq² va h =1000 i · l ifodalar yordamida ham aniqlanishi mumkin.
g) tarmoqning har bir halqasi uchun arifmetik yig’indisi (ishoralarsiz) va algebraik yig’indi hisoblanadi. Hisoblashlar natijasida yuqolgan bosim bo’yicha halqadagi bog’lanmaslik ko’rsatkichi topiladi. Tarmoq halqalari va har bir halqada suv sarfi hamda yuqolgan bosim bo’yicha bog’lanish, dastlabki hisoblash natijasida talabga javob bermaydi. Shu sababli qayta hisoblashlar qismdagi suv sarfiga tuzatish kiritish yo’li bilan bajariladi. Halqalarda va butun tarmoqda bosim yuqolishi bo’yicha bog’lanishni chegaraviy qiymatlari quyidagicha;
Maksimal suv istemoli soatida tarmoq bo’ylab suvning dastlabki tarqatish tasviri
Chortoq posyolkasida maksimal suv istemoli soatida suvni dastlabki tarqatilish tasviri.



Maksimal suv istemoli soatida tarmoqni gidravlik hisoblash
11 – Jadval

Halqa	Uchaska	Uzunlik l m	Dastlabki suv tarqatilishi							1-tuzatish
			Q m/s	d mm	v m/s	1000*i	h	SQ	∆q	q
1	2	3		5	6	8	9	10	11	12
1	1-2	600	10,000	100	0,98	17,8	10,68	0,01	-17,75	27,75
	2-3	1100	48,82	250	0,9	5,25	5,78	0,028	+17,75	31,07
	3-4	1100	38,94	200	1,14	10,7	11,77	0,044	+17,75	21,19
	4-5	1200	24,52	175	1,08	12,7	15,24	0,04	+17,75	42,27
	5-10	800	3	50	1,08	20,1	16,08	0,01	-17,75 -6,21	20,96
	1-10	1350	26	150	1,15	14,2	19,17	0,05	-17,75 -5,93	11,82
∆h=-13,14 Sq=0,17
2	1-10	1350	26	150	1,15	14,2	19,17	0,05	+5,93 -17,75	11,82
	10-8	1000	5,69	75	1,05	20,6	20,6	0,02	+5,93 -6,21	5,97
	8-9	500	31,13	175	1,39	12,6	6,3	0,02	-5,93	25,2
	1-9	1200	40,71	175	1,21	30,6	36,2	0,14	-5,93	34,78
∆h=-2,73 Sq=0,23
3	5-10	800	3	50	0,8	12,7	16,08	0,01	+6,21 -17,75	20,96
	8-10	1000	5,69	75	1,05	20,6	20,6	0,02	-6,21 -5,93	5,97
	7-8	1200	22,34	175	0,99	10,8	12,9	0,03	-6,21	0,96
	6-7	1100	4,89	75	0,91	22,4	24,6	0,01	-6,21	16,13
	5-6	1450	8,88	100	0,85	14,1	29,6	0,03	+6,21	15,09
∆h=-12,42 Sq=1