Dinlari tarixi

Abu Rayhon Beruniy 
«Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar asari»dan 
Xivadagi Avesto 
muzeyi eksponat-
lari

---

31
MA’LUMOT  
UCHUN
Bugungi kunda 
Markaziy Osiyo 
mintaqasida 
Ja hon  dinlariga 
ki ruvchi  islom, 
xristianlik va 
bud  daviylik, 
hind dinlarining 
turli  ko‘    ri-
nishlari,  glo   bal-
lashuv  na ti jasida 
yuzaga kelgan 
ko‘plab yangi 
sektalar faoliyat 
yuritmoqda.
Bugungi kunda tangrichilikni Markaziy Osiyo xalqla-
ri  orasida  «qadimiy  diniy  an’ana»  sifatida  tiklashga 
urinishlar bor. Bunday harakatlar ortida ayrim g‘arazli 
maq sadlar yotganini sezish mumkin. 
1990-yillardan  boshlab  tangrichilikka  e’tiqod  qilu-
vchi guruhlar paydo bo‘la boshladi. Ataylab ko‘tarib 
chiqilayotgan bu holat aholi orasida bo‘linishlarning yu-
zaga kelishiga sabab bo‘lishi mumkin. Chunki, bugun-
gi kunda ushbu mintaqada o‘zlarining ko‘p asrlik diniy 
e’tiqodlariga  ega  bo‘lgan  turli  millat  va  ellatlar  istiqo-
mat qiladilar. Ularninr e’tiodiga zid ravishda tangrichilik 
dinini qayta tiklashga urinish milliy va diniy ziddiyatlar-
ni kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. 
XXI  asrning  boshlarida  Markaziy  Osiyo  mintaqasi-
da joylashgan mamlakatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, 
Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekistonda diniy man-
zara quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ldi.
Qozog‘iston Respublikasida rasman 18 konfes-
siya  tarkibida  3600  dan  ortiq  diniy  tashkilot  mavjud. 
Shuningdek, mamlakatda 246 ta noan’anaviy diniy gu-
MA’LUMOT UCHUN
Bugungi kunda, jahon miqyosida zardushtiylar Hindistonda  
100 ming, Eron Islom respublikasida 50 ming, shuningdek, Yevropa, Osiyo 
mamlakatlari hamda Amerikada bir necha ming kishini tashkil etadi.

---

32
ruhlar va yangi jamoatlar (missionerlar) ham faoliyat 
ko‘rsatadi. Turkmaniston Respublikasida 13 ta diniy 
konfessiya ro‘yxatga olingan. Malakatda 128 ta diniy 
tashkilot mavjud. Qirg‘iziston Respublikasida 30 dan 
ortiq diniy konfessiyalar mavjud. 
Shuningdek,  yoqoridagi  rasmiy  ro‘yxatga  olingan 
diniy  tashkilotlar  va  konfessiyalardan  tashqari  so‘nggi 
yillarda Markaziy Osiyo hududida avliyolik, payg‘am-
barlik, hatto xudolik da’vosini qilib chiqayotgan toifalar 
ham topilmoqda. 
Misol sifatida Buxoro shahrida paydo bo‘lgan 
baxshillochilar guruhini aytish mumkin. Islom dini 
asoslarini butkul buzib yuborgan mazkur oqim vakilla-
ri o‘z rahnamolari «Baxshillo»ni haddan ortiq ulug‘lab 
hatto unga sig‘inish darajasiga borganlar. 
Baxshillo Aliev o‘zining ortidan ergashganlarga na-
moz  bir  kecha  kunduzda  uch  mahal  farz  qilinganligini 
va ularga qiyomatda savol – javob yo‘qligi, ular qanday 
holda  vafot  etishligidan  qat’iy  nazar,  ularga  shahidlik 
maqomi berilishini, hatto, barcha erkak maslakdoshlari-
ga payg‘ambarlik darajasi berilishi haqida davat qilgan.
Inson hayoti 
davomida umr 
yo‘lini o‘zi-
ga-o‘zi yaratib 
boraveradi.