Dinlari tarixi

MA’LUMOT 
UCHUN 
Musulmon-
larning ilm 
istab qilgan 
sa’y-harakat lari 
tufayli dunyoda 
birinchi to‘laqonli 
universitetlar-
ga asos solindi. 
Tunisda «Zay-
tuna» 732-yil-
da, Bog‘dodda 
«Bayt ul-hik-
ma»  829 -    yilda, 
Fas(Marokash)
da «Qaroviyun» 
859-yilda, Qohi-
rada «al-Azhar» 
970-yilda, Xo-
razm «Ma’mun 
akademiyasi» 
1004-yilda tashkil 
etilgan. Musul-
mon olamidagi 
bu ilm dargohla-
rining aksariyati 
ming yildan 
ortiq faoliyat 
ko‘rsatmoq da.
TARIXGA NAZAR
1173-yilda vafot etgan Totbaliy (Tudelskiy) Iskan-
dariyada 20 ta madrasa bo‘lganligi, Bag‘dod, Qohi-
ra, Kordova va shunga o‘xshash katta shaharlar-
da  labaratoriya,  rasadxona  hamda  ilmiy  tadqiqotga 
asqotadigan  barcha  sharoit  yaratilganligi,  kitobga 
boy kutubxonalarga ega "jomea" – universitetlar qad 
ko‘targanligi haqida ma’lumot bergan.

---

74
TOSHKENT – ISLOM MADANIYATI POYTAXTI
Toshkent  qadimdan  ilm-fan,  madaniyat  marka-
zi bo‘lib kelgan. Ushbu hududda o‘rta asrlarda tur-
li fan sohalari bo‘yicha faoliyat yuritgan 100 dan ortiq 
olimlar nomlari aniqlangan. Jumladan, «Hazrati Imom» 
deb  ulug‘langan  Abu  Bakr  Qaffol  Shoshiy  (904-976), 
ishonchli muhaddis sifatida tanilgan Abu Said Haysam 
ibn Kulayb Shoshiy (vaf. 947) hamda «Faxrul islom», 
«al–Imom al-kabir» nomlariga sazovor Abu Bakr Mu-
hammad ibn Ahmad Shoshiy (1038-1114) nomlarini 
alohida qayd etish mumkin.
Zamondoshlari «Hazrati Imom» deb ulug‘lagan 
bu zotning to‘liq ismi – Abu Bakr Muhammad ibn Ali 
ibn Ismoil Qaffol Shoshiy bo‘lib, arab manbalarida 
unga alohida hurmat bajo keltirish uchun nomiga «kat-
ta», «ulug‘» ma’nosini ifodalaydigan «Kabir» so‘zini 
qo‘shib yozadilar. 
IJODIY FAOLIYAT
Shayx Zayniddin 
maqbarasi
Hazrati Imom
( Hastimom)
 majmujasi
Alisher Navoiy 
nomidagi milliy 
kutubxona
MA’LUMOT UCHUN 
Makka shahridagi «Masjidul Harom», Madina shahri-
dagi «Masjidun Nabaviy» va Quddusdagi «Masjidul 
Aqso» islomdagi bosh masjidlar hisoblanadi.
Tarix fanida olgan bilimlaringiz asosida Islom madaniyati poytaxti 
nomini olgan shaharlar tarixi haqida malumot bering. Bunda ISESCO to-
monidan  shaharlarni  Islom  madaniyati  poytaxti  deb  e’lon  qilinishiga  oid 
talablardan foydalaning. 

---

75
Imom  Qaffol  Shoshiy  nomlari  bilan  shuhrat  qozon-
gan Hastimom mahallasi o‘z zamonasida Toshkentning 
diniy, ilmiy, ma’naviy va ma’rifiy markazi sifatida dong 
chiqargan. Afsuski, sho‘rolarning ajdodlarimiz qadamjo 
va ziyoratgohlariga nisbatan ateistik munosabatlari nati-
jasida bunday maskanlar e’tibordan chetda qoldi. 
Mustaqillik  yillarida  ilmiy-ma’naviy,  diniy-ma’rifiy 
adabiyotlarning chop etilishiga keng imkoniyatlar ya-
ratildi. Aynan Toshkentda Qur’oni karim va hadisi sha-
riflar, shuningdek, islom ma’naviy merosiga ulkan hissa 
qo‘shgan allomalar asarlarining o‘zbek tilidagi nashrla-
ri amalga oshirildi. Hozirgi kunda poytaxtimizning eng 
ko‘hna go‘shasida O‘zbekiston musulmonlari idorasi 
yonida  joylashgan  Qaffol  Shoshiy  nomi  bilan  bog‘liq 
Hazrati Imom (Hastimom) majmuasi yildan-yilga obod 
bo‘lib,  Eski  shaharning  fayziga  fayz  qo‘shayotgan  ta-
rixiy maskanlardan biri bo‘lib qoldi. 
Yuqorida  zikr  etilgan  islom  dini  va  madaniyatining 
turli  qirralariga  bevosita  bog‘liq  bo‘lgan  bu  ulug‘vor 
ishlar ulkan salohiyat va donishmandlik bilan olib bo-
rayotgan dono va xalqchil siyosatining samarasidir. 
Mamlakatimiz poytaxti – Toshkent shahrining "Islom 
madaniyati  poytaxti"  deb  e’lon  qilinishi  islom  mada-
niyati  va  qadriyatlarini  tiklash  hamda  rivojlantirishda 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahbarligida amalga 
oshirilayotgan ishlarning jahonshumul ahamiyat kasb 
etishining e’tirofidir.