Dinlari tarixi

Mahmud 
az-Zamahshariy

---

27
Qaysi 
birlaringda jahlu 
g‘azab qo‘zisa, 
darhol u sukut 
saqlashga o‘tsin!
***
Kimki 
g‘ayridinni 
haqorat qilsa, 
qiyomat kuni 
olov qamchi 
bilan uriladi.
Hadis
Ijtimoiy me’yorlashtirish funksiyasi. Barcha dinlarda 
unga e’tiqod qiluvchilarning ijtimoiy munosabatlari di-
niy qoidalar bilan tartibga solinadi. Masalan, ota-onalar, 
farzandlar, qo‘ni-qo‘shnilar, qarindosh-urug‘lar va xatto 
boshqa  dinga  e’tiqod  qiluvchilarga  nisbatan  bo‘ladigan 
munosabatlar tartiblab qo‘yiladi. 
Ijtimoiy nazorat funksiyasi. Din kundalik hayot 
uchun me’yorlarni belgilash bilan cheklanmasdan ki-
shilarning  hulq-atvorini  ham  nazorat  qiladi.  Diniy 
guruh ning  aksariyat  cheklovlari  faqat  uning  a’zolari-
ga  taalluqlidir.  Lekin,  ayrim  me’yorlar  diniy  jamoaga 
taalluqli bo‘lmagan kishilarga ham tegishli hisoblanishi 
mumkin. Masalan, giyohvandlik moddasini iste’mol 
qilish,  bosh qa  dinga  e’tiqod  qiluvchilarga  zo‘ravonlik 
qilish, o‘ziga tegishli bo‘lmagan mulkka egalik qilishga 
intilish va bosh qa salbiy hodisalarga qarshi turish umu-
miy cheklov va nazoratga bog‘liqdir.
Moslashuv funksiyasi. Din kishilarni yangi ijtimoiy 
muhitga moslashishiga yordam beradi. Ayrim sabablar-
ga ko‘ra boshqa mamlakatlarga ko‘chib ketgan kishilar 
uchun yangi joydagi ularga notanish bo‘lgan urf-odat-
larga ko‘nikish oson kechmaydi. Bunday sharoitlarda 
insonlar  o‘zlari  etiqod  qiladigan  dinnning  rasm-ru-
sumlarni va e’tiqod normalarini hamda ona tilini saqlab 
qolish  orqali  madaniy  va  milliy  qadriyatlarni  keyingi 
avlodlarga uzatadilar.
Albatta,  din  yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilgan  muhim  ij-
timoiy funksiyalarni bajara borib, jamiyat a’zolari du-
nyoqarashiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. 
Mamlakatimizda islom dinidagi mo‘tadillik tamoyili 
kishilarning shaxsiy va ijtimoiy hayotlaridagi mavjud 
muammolarga bag‘rikenglik, saxovat, savob, himmat 
kabi  axloqiy  qadriyatlar  asosida  oqilona  yondoshishga 

---

28
undaydi.  Shu  nuqtai  nazardan,  islom  dinidagi  bu  ta-
moyil O‘zbekistonning bugungi kundagi shiddat bilan 
kechayotgan ijtimoiy taraqqiyoti uchun ma’naviy omil-
lardan biri bo‘lib xizmat qiladi.