Dinlari tarixi

Зеленков М.Ю. Мировые религии: история и современность.
toymadilar. Jumladan, g‘arbda ulkan ilmiy kashfiyotlar-
ni amalga oshirayotgan olimlar cherkov hukmronligi-
ga  xavf  sifatida  tasavvur  qilinib,  ularni  jodugarlikda 
ayblash  hamda  ularga  nisbatan  ommaviy  qirg‘inbarot 
siyosatni olib bordilar. 
G‘arbdagi mazkur ijtimoiy holatni O‘rta asrlar 
Movarounnahri,  ayniqsa  Temuriylar  davri  bilan  qiyos-
lasak, shunday holatni kuzatamizki, islom dini ulamo-
lari bu davrda yashab, ijod qilgan buyuk allomalarimiz 
faoliyatini din ahkomlariga zid deb, qoralamaganlar.
 Sobiq totalitar tuzum davrida milliy-madaniy mero-
simiz ilm-fanning kushandasi qilib ko‘rsatishga astoydil 
kirishildi. Masalan, o‘tgan asrning 70-yillarida, suratga 
olingan  fillarda  Mirzo  Ulug‘bekning  o‘limida  Xo‘ja 
Axror  Valiy  aybdor  qilib  ko‘rsatilgan.  Go‘yoki,  Xo‘ja 
Ahror Valiy shaxzoda Abdulatifni «otang kufr ishlar-
ni olib boryapti va bu bilan shakkoklik qilyapti», deb 
«kofirni o‘ldirish tufayli esa islomda katta ajr-savobga 
erishiladi»  degan  fatvoni  bergan,  deb  ta’riflangan  edi. 
Tarixiy  haqiqatga  ko‘ra  Xo‘ja  Axror  Valiy  Ulug‘bek 
Cherkov tomonidan 
J.Bruno kitoblari-
ning yoqolishi

---

24
qatl  qilinganda  umuman  Samarqandda  bo‘lmagan. Ak-
sincha, u zot temuriyzodalar o‘rtasidagi toj-taxt uchun 
kechayotgan urushlarini oldini olishga astoydil harakat 
qilgan.
XX asrga islom diniga oid bilimlarning tanazzulga 
uchrashi jaholatning kuchayishiga sabab bo‘ldi. Ateizm 
g‘oyasi ustuvorlik qilishga harakat qildi. Natijada, islom 
dini ta’limotiga yot bo‘lgan unsurlar kirib kela boshla-
di. Lekin islom dini ta’limotida ustoz-shogird an’anasi 
shakllangan bo‘lib, diniy bilimlar ustozdan-shogirdlar-
ga o‘tib kelgan. Shu yo‘l bilan diniy qadriyatlar bugun-
gi kunga qadar etib keldi. 
Dunyodagi  zo‘ravon  va  tajovuzkor  kuchlar  qaysi  bir  xalq  yoki 
mamlakatni  o‘ziga  tobe  qilib,  bo‘ysundirmoq chi,  uning  boyliklari-
ni  egallamoqchi  bo‘lsa,  avvalambor,  uni  qurolsizlantirishga,  ya’ni  eng 
buyuk  boyligi  bo‘lmish  milliy  qadriyatlari,  tarixi  va  ma’naviyatidan 
judo qilishga urinadi.
O‘n baro-
bar boyib ket-
sangda, hayot 
tarzingni o‘zgar-
tirma.
Lev Tolstoy 

---

25
Yuqoridagi  tarixiy  ma’lumotlarga  ko‘ra,  din  va  ja-
miyat  o‘zaro  chambarchas  bog‘liqdir.  Dinni  to‘g‘ri 
talqin  qilish  tinchlikni  saqlash,  bag‘rikenglik  muhitini 
shakllantirish,  ilm-fanning  taraqqiy  etishiga  xizmat  qi-
ladi.  Undan  g‘arazli  maqsadlarda  foydalanish  esa  ijti-
moiy  hayotning  izdan  chiqishiga,  jamiyatda  notinchlik 
ning yuzaga kelishiga olib keladi.