Dinlari tarixi

YURTIMIZ MUTAFAKKIRLARINING 
JAHON ILM-FAN RIVOJIGA 
QO‘SHGAN HISSASI
17–18-§
FAOLLASHTIRISH UCHUN  
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.  O‘rta asr ilm-fan rivoji bugungi kundagi qaysi fanlarning takomillashu-
viga asos bo‘ldi? Bu o‘rinda yurtimiz mutafakkirlarining hissasi nima-
lardan iborat edi?
2.  Qanday sharoitda ilm-fan rivojlanadi?
3.  Markaziy Osiyodan chiqqan olimlar qanday fan sohalarida faoliyat yu-
ritganlar?
4.  Islom ilmlari deganda nimani tushunasiz?
AQL-ZAKOVAT BILAN BUNYOD ETILGAN  
BOY MA’NAVIYAT
Yangi jamiyat va davlat qurishga qodir bo‘lgan avlod 
tafakkurining shakllanishida, millatning o‘zligini ang-
lashida boy ilmiy, ma’naviy va madaniy merosimiz, mil-
liy qadriyatlarimiz g‘oyat muhim ahamiyatga ega. 
Davlatimizning qanchalik tez ulg‘ayishi, kuch-quv-
vatga to‘lishi, dunyo hamjamiyatida o‘ziga munosib 
o‘rin egallashi, avvalambor, xalqimiz ma’naviy saviyasi, 
g‘ururi va faxri nechog‘liq yuksak bo‘lishiga bog‘liq.
Asrlar davomida aql zakovat bilan bunyod etil-
gan boy ma’naviyati tufayli xalqimiz mag‘rur yashadi, 
Manbalarda buyuk mutafakkir Abu Ali ibn Sino 17 yoshida Nuh 
ibn Mansur (976-997-yillar)ni davolayotgan vaqtida «Dor ul- 
ulum» — «Bilimlar uyi» nomi bilan ham atalgan saroy kutubxona-
sidan foydalangani haqida xabar beriladi.

---

83
mehnat qildi, doimo hurriyat va erk sari intildi. Ana shu 
milliy ong, milliy g‘urur bugungi hayotimizning oltin 
poydevoridir. 
Bu poydevorga buyuk allomalarimiz Beruniy va Fo-
robiy, Moturidiy,  Farg‘oniy, Abu Ali ibn Sino, Xoraz-
miy, Zamaxshariy, Buxoriy, Imom Abu Iso Termiziy, 
Hakim Termiziy, Navoiy va Ulug‘bek kabi yuzlab ulug‘ 
zotlar asos solganlar.
Islom dini tabiat ilmlari, psixologiya, tarix, geogra-
fiya,  sotsiologiya,  biologiya,  umuman,  insoniyat  uchun 
kerakli bo‘lgan har qanday ilmni o‘rganishni qo‘llab-
quv vatlaydi.
Islomning ilm-fanga ijobiy munosabati natijasida 
islom dunyosida o‘rta asrlarda ilm-fan keskin rivojlanib, 
butun jahon taraqqiyotiga katta hissa qo‘shdi. 
IX–XII asrlar Islom renessansi davri — Imom Buxo-
riy, Termiziy, Abu Mansur Moturudiy, Abu Nasr Foro-
biy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Xorazmiy, 
Ahmad Farg‘oniy, Burxonuddin Marg‘inoniylarning 
jahon ilmiga qo‘shgan ulkan xizmati davri Ma’mun 
akademiyasining Xorazmdagi faoliyati bilan bog‘liq 
bo‘lsa, ikkinchi bosqichi — Temuriylar renessansi davri 
XIV–XVI  asrlarga  to‘g‘ri  keladi.  Amir  Temur,  Mirzo 
Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur Mirzolarning ilm-fan, 
madaniyat rivojidagi xizmatlari beqiyosdir. Osiyoda 
IX–XII va XV asrlarda ro‘y bergan ilm-fan, falsafa, ada-
biyot sohasidagi rivojlanish Yevropa renessansiga katta 
ta’sir ko‘rsatdi.
Zamonaviy matematika, trigonometriya va geogra-
fiya fanlari taraqqiyotiga beqiyos hissa qo‘shgan mash-
hur alloma Muhammad ibn Muso Xorazmiydir. U 
o‘nlik pozitsion hisoblash tizimini, nol belgisi va qutblar 
koordinatalarini birinchilardan bo‘lib asoslab berdi va