Dinlari tarixi

Kaykovus, «Qobusnoma»

---

77
O‘ZBEKISTONDA DINIY BAG‘RIKENGLIK 
VA IJTIMOIY BARQARORLIK
16-§
FAOLLASHTIRISH UCHUN  
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.  Berilgan rasmlarda xalqimizga xos qanday qadriyatlar uyg‘unlashgan?
2.  Bag‘rikenglik deganda nimani tushunasiz?
3.  Vatanimiz tarixidan bag‘rikenglik tamoyiliga oid ma’lumotlarni kel-
tiring.
4.  Ikkinchi jahon urushi yillarida o‘zbek xalqining bag‘rikenglik qadriyati 
qanday namoyon bo‘ldi?
Bugun O‘zbekiston diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik borasida butun 
dunyoga namuna bo‘lmoqda. O‘zbekiston xalqiga xos ushbu fazilat uzoq va 
murakkab tarixiy jarayonlar natijasida yuzaga kelgan. Og‘ir sinovlarni boshi-
dan kechirgan turli e’tiqod vakillari qiyin vaqtlarda bir-birlarini qo‘llab-quv-
vatlab, o‘zaro yordam qo‘lini cho‘zganlar. O‘lkamiz tarixi turli din vakillari 
orasida diniy asosdagi nizolar chiqmaganligi bilan ajralib turadi.
Bundan deyarli 1,5 ming yil avval hozirgi Markaziy Osiyoni o‘z ichiga ol-
gan G‘arbiy turk hoqonligi davrida (552–576) o‘lkada ma’lum bo‘lgan barcha 

---

78
din vakillariga o‘z e’tiqodlarini amalga oshirish uchun 
keng yo‘l qo‘yib berilgan.
VIII asr boshida Movarounnahrga islom dini kirib 
keldi. Bunda yangi diniy e’tiqod va mahalliy urf-odat, 
an’analar birlashib, boshqa musulmon mamlakatlaridan 
farqli o‘ziga xos shaklni oldi. Keyinchalik shu o‘lka ula-
molari tomonidan keng rivojlantirilgan hanafiylik maz-
habi mazkur urf-odatlarning Qur’on va hadislarga mos 
qismini diniy manba sifatida qabul qildi. Natijada di-
niy-ijtimoiy  masalalarni  hal  qilishda  «urf»  fiqhiy  man-
balardan biri bo‘lib qoldi.
Islom olamida kim musulmon, kim musulmon emas, 
degan tortishuvlar avj olgan bir paytda Markaziy Osiyo 
ulamolari islom dinini qabul qilib, o‘zini musulmon sa-
nagan  kishini  kofirlikda  ayblash  mumkin  emas,  degan 
qoidani islom dinining manbalari bilan asoslab berdilar. 
Islom dinining ushbu o‘lkada keng tarqalgan mazhabi 
hanafiylikning  bosh  aqidaviy  tamoyillari  ana  shunday 
bag‘rikenglikka asoslangan. 
Imomi  A’zam  Abu  Hanifa  (699–767)  tomonidan 
bosh 
langan bunday bag‘rikenglikning ilmiy-aqidaviy 
asoslari  yurtimiz  allomalaridan  Imom  Moturidiy  (870–
944), Abul Muin Nasafiy (1046–1115) kabi zotlar tomo-
nidan davom ettirildi. Ular qoldirgan boy ilmiy meros 
asrlar osha musulmon mamlakatlar madrasalarida diniy 
IJODIY FAOLIYAT
Ieromanax Xaritonning gapini o‘qing va quyidagi savollarga javob bering.
1. Voqea qaysi davrga oid deb o‘ylaysiz?
2. Xalqimizga xos bag‘rikenglik qadriyatlarini tushuntiring.
«Mahalliy aholi bechora ko‘chmanchi (rus dehqon)larga hamdardlik bi­
lan mehribonlik qilishmoqda, aks holda ularning ko‘pchiligi ocharchilik va 
muhtojlikdan o‘lib ketgan bo‘lar edi».
«...din umum­
insoniy axloq 
me’yorlarini 
o‘ziga sing­
dirib olgan, 
ularni jonlan­
tirgan, hamma 
uchun majbu­
riy xulq­atvor 
qoidalariga 
aylantirgan. Ma­
daniyatga katta 
ta’sir ko‘rsat­
gan».