Dinamika qonunlari va ishqalanish kuchlari Reja

Biz keltirgan misollarda bunday sanoq sistemalari Yerga bog’langan sanoq sistemasi va Yerga nisbatan to’g’ri chiziq bo’ylab tekis harakat qiladigan sistemalar edi.

Jism tezligining o’zgarmas bo’lib saqlanish hodisasining o’zi inersiya hodisasi deb ataladi. Shuning uchun jismlarga ko’rsatiladigan tashqi ta’sirlar muvozanatlanganda jismlar o’zgarmas tezlik bilan harakat qiladigan sanoq sistemalari inersial sanoq sistemalari deb, Nyutonning birinchi qonuni esa inersiya qonuni deb ataladi.

Inertlik deb – jismning tinch yoki to’g’ri chiziqli tekis harakat holatini saqlashga intilish xususiyatiga aytiladi.

Nyuton qonulari bajarilmaydigan har qanday sanoq sistemasiga noinersial sanoq sistemasi deyiladi

Boshqa sanoq sistemalari ham bor. Lekin inersial sanoq sistemalari deb hisoblab bo’lmaydigan sanoq sistemalari ham bor ekanligini nazarda tutish kerak. Bular inersial sanoq sistemalariga nisbatan tezlanish bilan harakat qiladigan sistemalardir. Masalan, muzda Yerga nisbatan tezlanish bilan harakatlanayotgan hokkeychiga bog’langan sanoq sistemasini inersial sistema deb hisoblanmaydi. Chunki muz ustida tinch yotgan shayba bu hokkeychiga nisbatan tezlanish bilan harakat qiladigan bunday sanoq sistemalari noinersial sanoq sistemalari deb ataladi.

Biror bir jismning tezlanishi har doim unga boshqa jism ta’sir etganda, ya’ni o’zaro ta’sirlashuvchi jismning ta’siridan hosil bo’lishini ko’rdik.

Fizikada bir jismning boshqa jismga ko’rsatadigan, natijada unga tezlanish beradigan ta’siri kuch deb ataladi. Kuchni – tezlanish olish sababi deb ham aytish mumkin. Kuchni I.Nyuton xuddi ana shunday qilib ta’riflagan: «qo’yilgan kuch jismning tinch holatini yoki to’g’ri chiziqli tekis harakat holatini o’zgartirish uchun qilingan ta’sirdir». Bu ta’sirni boshqa bir jism beradi. Agar, masalan, erkin tushayotgan jism tezlanish bilan harakat qilsa, tezlanish bu jismga Yer ko’rsatayotgan ta’sir orqali paydo bo’ladi. Ammo endi biz tushayotgan jismning tezlanishini unga qo’yilgan kuch hosil qiladi, deb ayta olamiz. Bu kuch og’irlik kuchi deb ataladi.
2. Kuch bir jismning boshqa jismga ko’rsatadigan ta’sirini bildiribgina qolmaydi, F kuch son bilan ifodalanishi mumkin bo’lgan fizik kattalik hamdir. Bir kuch jismga katta tezlanish bera oladi, boshqasi kichik tezlanish bera oladi.