Din va ma`naviyat

Islomning mohiyati

“Islom” so’zi arabcha bo’lib, “xudoga o’zini topshirish”, “itoat”, “buysunish” degan ma`nolarni bildiradi. Shundan bu dinga ishonuvchilar “muslim” deb ataladi. Uning ko’plik shakli “muslimun”. Islom dini Arabiston yarim orolida VII asr boshlarida paydo bo’lgan. Payg’ambarimiz Muhammad Alayhissalom (570-632) Makkada Quraysh qabilasiga mansub bo’lgan Xoshimiylar xonadonida tug’ulganlar. Ular 609-610 yillarda makkada yakka xudoga etiqod qilish to’g’risida targ’ibot boshlaganlar. Biroq zodagonlarning qarshiligiga uchrab, 622-yilda o’z tarafdorlari bilan Madina (Yasrib)ga ko’chganlar (hijrat qilganlar). Musilmonlarning hijriy yili hisobi o`sha yildan boshlanadi. 630-yilga kelib makka ham musulmonlar qo’liga o’tib u yerda musulmon davlati shakllanadi. Makka birinchi marta Ptalamey asarida (II asr) Makoraba nomi bilan tilga olingan. Islom dinigacha majusiy qabilalarning diniy markazi bo’lgan. Shu o’rinda Madina haqida qisqacha ma`lumot berib o’tish joiz. Qadimda uni Yasrib (Yatrib) – savdo-sotiq shahri, deb atashgan. Yuqorida aytilganidek, 622-yili Muhammad Alayhissalom Makkadan Madinaga ko’chib o’tgan. Uning daxmasi Madinada bo`lganligi uchun shahar musulmonlarning Makka (Ka`ba) dan keyingi ikkinchi ziyoratgohi hisoblanadi. Madina markazida VII asrda qurilgan katta Jome` masjidi bor.

Muhammad Alayhissalom vafotlaridan keyin bu davlatni ularning o’rinbosarlari, ya`ni noib-xalifalar boshqaradilar. Shu munosabat bilan ham musulmonlar davlati tarixida “Arab xalifaligi” deb nom olgan. Dastlab arab xalifaligi katta hududni egallagan edi. O’rta osiyo yerlari – Movorounnahr VIII asr boshlaridan VIII asr o’rtalarigacha arablar tomonidan fath etilib, ular bilan birga islom dini kirib kelgan. Islom dini Turonga Arab xalifaligining amiri Qutayba ibn Muslim va askarlari tomonidan 705-715 yillarda yoyilgan.
Arab fotihlari bosib olingan yerlarda xalqni islom diniga kirita boshladilar. Arablar islom dinini tarqatishda turli usullardan foydalandilar. Jumladan, islom dinini qabul qilganlar soliqlardan ozod etilgan. Ana shu davrdan boshlab. O’rta Osiyo mintaqasida islom madaniyati va ma`rifati o’ziga xos ravishda shakllandi hamda taraqqiyot bosqichini bosib o’tdi.

“