Dilorom qosimova menejment nazariyasi

7-bob.  MENEJMENT  USULLARI
7.1.  M enejm entning  iq tiso d iy   u sullari
7.2.  M en ejm en tn in g  tash k iliy-farm oyish   u suli
7.3.  M en ejm en tn in g  ijtim oiy-p sixologik   u sullari
M e n e jm e n t  u su lla rin i  iq tis o d iy o tn in g   m a ’lu m   a n iq   s o h a la rid a  
a m a l  q ilis h n in g   tu r li  y o 'lla r i  o r a s id a g i  u m u m iy   h o d is a   s ifa tid a  
a jra tis h   m u m k in .  M a s a la n ,  m e n e jm e n t  d a ra ja la ri  b o 'y ic h a   m e n e j­
m e n t  u su lla ri  (d a v la t  s e k to rin i  b o s h q a ris h   u su lla ri,  sex ,  k o rx o n a , 
b i r l a s h m a ,  m i n t a q a n i   b o s h q a r i s h   u s u l l a r i )   y o k i  t a r m o q l a r n i  
b o s h q a ris h   u su lla ri  (s a n o a t,  tr a n s p o r t,  q ish lo q   x o 'ja lig in i  b o sh q a- 
r is h p u s u lla r i)   h a q id a   s o 'z   y u r itis h   m u m k in .  S h u n in g d e k ,  tu r li 
s u b y e k tla r   to m o n id a n   q o 'lla n ila d ig a n   m e n e jm e n t  u s u lla rin i  a jr a tib  
k o 'r s a tis h   m u m k in .  D a v la t  b o sh q a ru v i  u su lla ri  ja m o a t  ta sh k ilo t- 
la rin i  b o s h q a ris h   u s u lla ri  y o k i  iq tis o d iy o tn in g   a y rim   s o h a la rid a  
q o 'lla n ila d ig a n   m e n e jm e n t  u su lla ri  (ish la b   c h iq a rish n i,  m o liy av iy  
so h a n i,  fan  va  m ao rifn i  b o s h q a ris h   u s u lla ri)n i  h a m   k o 'z d a   tu tis h  
lo zim .
B o sh q a ru v   tash k ilo tlari  tizim i  bilan  tu rli-tu m an lig i  bu  ta sh k ilo t­
la r  faoliyati  u su llarin i  a jra tis h   u c h u n   a so s  bo'lib  x iz m a t  qiladi.  Bu 
y e rd a   s o 'z   v azirlik la r,  a s s o ts a ts iy a la r ,  ak siy a d o rlik   ja m iy a ti,  d a v ­
lat  q o 'm ita la rin i  b o sh q a rish   u su llari  h aq id a  b o rm oqda.
V a  n ih o y a t,  tu rli  tu r k u m g a   k iru v c h i  is h lo v c h ila r  b o s h q a ru v  
fa o liy a tid a   m e n e je r la r,  d ire k to rla r,  b o 'lim la r  b o sh liq la ri  to m o n i­
d a n   q o 'lla n ila d ig a n   m e n e jm e n t  u su lla rin i  a jra tib   k o 'r s a tis h   m u m ­
kin.
D em ak ,  m e n e jm e n t  n a z a riy a si  v a  a m a liy o tid a   tu rli  m e n e jm e n t 
u su lla ri  m av ju d d ir.  U lar  m e n e jm e n t  u su lla rin in g   h a r  bir  g u ru h i  o 'z 
x u s u s iy a tla rig a   e g a   b o 'lg a n   tizim n i  tash k il  e tg a n .
M illiy  x o 'jalik n i  b o sh q a rish d a   q u y id ag i  u su lla rd a n   foydalanila- 
di:  iq tiso d iy ,  ta s h k iliy ,  ijtim o iy ,  p s ix o lo g ik   v a   h u q u q iy .  M e n e j­
m e n tn in g   bu  u su lla ri  o 'z a ro   uzviy  b o g 'liq d ir,  s h u   sab ab li  u la rn in g  
b ir o r ta s ig a   o rtiq c h a   a h a m iy a t  b e rish   b u tu n   ish la b   c h iq a ris h n in g  
m e ’y o rd a   borishi  b u zilish ig a  olib  keladi.
87

---

H o z irg i  d a v rd a   b o z o r  iq tis o d iy o tin i  b o s h q a r is h n in g   iq tiso d iy  
u su lla ri  m u h im   a h a m iy a t  k a sb   e tm o q d a .
M e n e jm e n tn in g   iq tiso d iy   u su lla ri  k ish ila rg a   iq tiso d iy   m a n fa a t- 
la r  orqali  t a ’sir  k o 'rs a ta d i.
I q tis o d iy   u s u lla r n in g   m o h iy a ti  x o d im la r  v a   is h la b   c h iq a ris h  
ja m o a s ig a   u la r  m a n fa a tli  b o 'lis h in i  t a ’m in lo v c h i  iq tiso d iy   s h a ro it 
y a ra tish d a n   ib o ratd ir.  M e n e jm e n t  u su llari  tizim id a  iqtisodiy  u su lla r 
y e ta k c h i  o 'rin n i  eg allay d i.
Iq tiso d iy   u s u lla r  iq tiso d iy   t a ’sir  v o sita l^ ri  y ig ‘in d isid a n   (n a rx , 
k re d it,  b iz n e s-re ja ,  foyda,  so liq lar,  ish  h aq i,  iq tiso d iy   ra g 'b a tla n tiris h  
v a   h .k .) ,  y a ’ni  x o ‘ja lik   fa o liy a tig a   t a ’sir  e tis h n in g   h a r  b ir  ja m o a  
m o s  x o 'ja lik   b o ‘g ‘ini  b ilan   o 'z v iy   alo q a d a   a m a l  qilishini  t a ’m in lo v ch i 
ta d b irla rd a n   ib o ra td ir.
B o z o r  m e x a n iz m in in g   m u h im   v a z ifalarid an   biri  b iz n e s-re ja   va 
b o z o rn in g   u zv iy   b o g 'liq   b o 'lis h ig a   im k o n   y a ra tu v c h i  pul  v a   to v a r 
re s u rs la ri  to 'g 'r i  n is b a tin i  t a ’m in la sh d ir.
B o z o r  -   bu  to v a r-p u l  m u n o s a b a tla r in in g   d o im o   s a q la n u v c h i 
b a la n s id ir .  B o z o r   m u n o s a b a tla r i  s h a r o itid a   re ja li  iq tis o d iy o tg a  
n is b a ta n   q a t ’iy   m e n e jm e n t  tiz im i  o 'r n a tila d i.  B o z o r  ta m o y illa ri 
x o 'ja lik   ra h b a r la r id a n   ta s h a b b u s k o r lik ,  k o rx o n a   fa o liy a ti  m a sa la - 
lari  b o 'y ic h a   y u q o ri  n a tija la r g a   e ris h is h   m ^ q s a d id a   q a y ish q o q lik , 
ta v a k k a lc h ilik n i  ta la b   etad i.
B ozor  iqtisodiyoti  m a ’m uriy-buyruqbozlik  tizim iga  n isb atan   qara- 
m a-q arsh i  tizim   bo'lib,  bozo rd a  n a rx ,  soliq,  k red it  v o sita sid a   tartib - 
g a   so lish ,  e n g   a v v alo ,  ijtim o iy   m a q sa d d a   a m a lg a   o sh irilad i.  B o zo r 
iq tiso d iy o ti  s h a ro itid a   n a r x   v a   ish   h aq i  o 'z g a ris h in i  q a t ’iy  ta rtib g a  
s o lm a y ,  b a rq a ro rlik k a   e rish ib   b o 'lm a y d i.
S h u n d a y   qilib,  m e n e jm e n tn in g   iq tiso d iy   u su lla ri  ju d a   k e n g   im- 
k o n iy a tla rg a   e g a   b o 'lib ,  u la r   m o h iro n a   v a   o 'z   v a q tid a   ta sh k iliy - 
fa rm o y ish ,  ijtim o iy -p six o lo g ik   va  h u q u q iy   u su lla r  bilan  q o 's h ib   olib 
b o rilg an   ta q d ird a   y a x sh i  n a tija la rg a   e ris h is h   m u m k in .
K o rx o n alar,  a k siy a d o rlik   ja m iy a tla ri,  firm alard a  m u h im   m e n e j­
m e n t  u su lla rid a n   biri  -   b iz n e s-re ja lard ir.  U   iq tiso d iy   ja ra y o n la rn i 
u m u m m illiy   m a n fa a tla rn i  k o 'z la b ,  x o 'ja lik   a m a liy o tid a   o b y e k tiv   iqti-