Dilnavoz Yusupova

S.Ayniyning 
«
Qullar
»
, jahon adabiyotida 
Balzakning 
«
Insoniyat 
komediyasi
»
roman-epopeyasi shular jumlasidandir.
She’riy roman
she‘riy (lirik) uslubda yozilgan epik asar bo‗lib, odatdagi romanlar 
kabi tafsilotlarni bayon qilishga asoslanadi va unda epik hamda lirik xususiyatlar aralash 
keladi. She‘riy romanda epik jihatlar: syujetning ko‗p tarmoqli, bayonning xolis ekanida 

---

127 
ko‗rinsa, lirik belgilar tasvirga muallifning bemalol aralashuvi, uning o‗z tuyg‗ularini 
erkin ifoda etaverishida ko‗rinadi. She‘riy romanda voqea-hodisalar nasriy romandagidek 
bevosita tasvirlanadi, lirik chekinishlar vositasida beriladi, muallif qahramonlar bilan 
bevosita birga harakat qiladi.
Birinchi o‗zbek she‘riy romani – 
«
Ziyod va Adiba
»
Mirmuhsin qalamiga mansub edi. 
Shuningdek, 
Muhammad Alining 
«
Boqiy dunyo
»
, Husniddin Sharipovning 
«
Bir savol
»
, 
Barot Boyqobilovning 
«
Shukuhli karvon
»
asarlari ham she‘riy romanga misol bo‗la 
oladi.
A.S.Pushkinning 
«
Yevgeniy Onegin
»
asari rus adabiyotidagi birinchi she‘riy 
romandir. Pushkin bu asarni yaratishda buyuk ingliz shoiri 
Bayronning 
«
Don Juan
»
 
she’riy romanidan
ta‘sirlangan. Dastlabki she‘riy romanlar jamiyat axloqining buzilishi 
sababli ma‘naviyati nuqsonli, baxti kemtik bo‗lib qolgan iste‘dodli shaxslar taqdirini 
ko‗rsatishga bag‗ishlangan. «Yevgeniy Onegin» romanining bosh qahramoni – kelishgan, 
aqlli, o‗ziga yarasha o‗qimishli, farosatli yigit. Lekin u o‗z axloqini kibor jamiyat talabiga 
moslashtirishga majbur bo‗lgani uchun hammaga begona. Munofiqlik va yolg‗onni axloq 
darajasiga ko‗targani uchun ham oliy tabaqa vakillari o‗rtasidagi munosabatlarda 
samimiylik yo‗q. Samimiylik bo‗lmagan joyda muhabbatga ham o‗rin yo‗q. Shu bois 
qizning eng munosib umr yo‗ldoshi bo‗lishi mumkinligini yaxshi bilgani holda Yevgeniy 
Tatyananing sevgisini rad etadi. U o‗zining qizga loyiq emasligini sezadi.
Onegin yengiltak ham, xotinboz ham emas. Lekin kiborlar ko‗ziga shunday 
ko‗rinish, ular orasida shuhrat orttirish uchun ayollarni yo‗ldan urishga urinadi. Yevgeniy 
janjalkash, qonxo‗r odam emas, ammo kiborlarda duelga chiqishdan qo‗rqdi degan fikr 
uyg‗otmaslik uchun o‗zi istamagani holda sodda shoir yigit Lenskiyni otib o‗ldiradi. 
Romanda kuchi, g‗ayrati, aqlini sarflashi mumkin bo‗lgan ezgu mo‗ljalning yo‗qligi 
tufayli qiynalayotgan yigit iztiroblari aks etgan.
«Yevgeniy Onegin» asarida qahramon hayotidagi sarguzashtlar bilan birga asardagi 
personajlarning xatti-harakatiga shoir munosabati ham yaqqol ifoda etilgan.