Diktantlar

Dóretiwshilik diktantı

Kimde-kim uzaq jasaǵısı kelse, miynet etiwi kerek. Miynet densawlıqtı bekkemlep, ómirdi uzaytadı. Adam qanshama miynet etip, ashshı ter shıǵarsa, sonshama deni saw, jumıs islewge uqıplı boladı. Miynet adamnıń ishteyin ashadı, awqat jegizedi. Jegen awqattı sińdiredi. Awqattıń belgili waqıtta az bolsın, kóp bolsın mezgili menen jegen jaqsı. Awqat shaynap, maydalap jelinse, sińimli boladı. Tis uzaq jasawdıń birden-bir quralı, sonlıqtan onı puqta, taza saqlaw kerek.

Dene shınıǵıwı menen shuǵıllanıw, uzaq ómir súriwdiń eń jaqsı jolı. Azanda erte turıp 15-20 minut taza hawada júrip, shınıǵıw jasaǵannan soń awqatlanıw kerek.
Adamnıń densawlıǵı jaqsı bolıwı ushın aǵarǵandı, aǵarǵan qatqan awqattı, góshli taǵamnan góre kóbirek úrdis etiw kútá paydalı.
Hárbir adam óz tazalıǵına qarap, juwınıp turıwı, tez-tez monshaǵa túsiwi, ózin kútiwi densawlıqtıń girewi boladı. (124 sóz) (X. Tájimuratov)


Ernazar Alakóz – xalıq batırı
Dóretiwshilik diktantı
Ernazar Alakóz teńi-tayı joq xalıq qaharmanı. Bul haqqında kórnekli ilimpaz, akademik Sabır Kamalov óziniń “XVII-XIX ásirdegi qaraqalpaqlar” degen bahalı miynetinde ayqın dálillep kórsetken. Sebebi, ǵárezsizlik ushın bolǵan gúres – hár bir xalıqtıń tariyxınıń tiykarı. Al, Maman biy menen Ernazar Alakóz qaraqalpaqlardıń ǵárezsizligi jolında ólimge basın tikken xalıq batırları edi.
Aydos biy haqqında xalıq ańızlarında hár qıylı pikirler aytılǵan. Bul ańızlarǵa qaraǵanda Aydostıń qol-qanatı, tiregi eki inisi – Begis penen Mırjıq bolıp, olar shınında da batır adamlar bolǵan. Aydostıń ármanın iske asırıw ushın gúresken adam onıń inisi Mırjıqtıń balası Ernazar Alakóz. Ernazar ismi, al, alakóz – onıń laqabı. Ol sonday túr-túsi kelisken, palwan adam bolǵan. Adamlar onı batırlıǵınan ǵana emes, bálki, kóz-qarasınıń ózinen aybınatuǵın bolǵan. Alakóz ataǵı onıń koziniń janıp turǵan ótkirligi ushın berilgen. Ol ákesinen jaslay jetim qalıp, anası Qumardıń qolında, tuwısqan dayılarınıń járdeminde tárbiyalanǵan. (130 sóz) (“Qaraqalpaq tili” kitabınan)