Dialektika – bahslashish san’ati Bajardi Rabbimov. R

Dialektika – bahslashish san’ati

Bajardi Rabbimov.R

Tekshirdi Yusupova.N

Dialektika-borliqning vujudga kelishi, uning taraqqiyoti haqidagi falsafiy taʼlimot hamda voqelikni bilish va unga asoslanganDialektik tafakkur voqelikni bilish jarayoni sifatida inson, jamiyat bilan bogʻliklikda paydo boʻlgan. Voqelikni bilish va uni inson manfaatlari yoʻlida oʻzgartirishning dialektik us-lubini anglashga intilish qadim zamonlarga borib taqaladi. Bu intilish dastlab Sharqda paydo boʻlib, antik davrda oʻz takomiliga yetgan.

• Dialektika-borliqning vujudga kelishi, uning taraqqiyoti haqidagi falsafiy taʼlimot hamda voqelikni bilish va unga asoslanganDialektik tafakkur voqelikni bilish jarayoni sifatida inson, jamiyat bilan bogʻliklikda paydo boʻlgan. Voqelikni bilish va uni inson manfaatlari yoʻlida oʻzgartirishning dialektik us-lubini anglashga intilish qadim zamonlarga borib taqaladi. Bu intilish dastlab Sharqda paydo boʻlib, antik davrda oʻz takomiliga yetgan.

Falsafa tarixida falsafalashning bunday sohasi an'anaviy tarzda rivojlangan dialektika. Unda borliq muammosi o‘ziga xos nuqtai nazardan – birlik va harakat, bor narsaning o‘zgaruvchanligi nuqtai nazaridan tushuniladi. Dialektika - borliqning umuminsoniy (universal) aloqalari, barcha mavjud narsalarning harakati va rivojlanishi haqidagi falsafiy ta'limot.Shu bilan birga, bu falsafiy fikrlash usuli bo'lib, uning yordamida insonni o'rab turgan moddiy olam yagona, qarama-qarshi va dinamik bir butun sifatida idrok etiladi. 

• Falsafa tarixida falsafalashning bunday sohasi an'anaviy tarzda rivojlangan dialektika. Unda borliq muammosi o‘ziga xos nuqtai nazardan – birlik va harakat, bor narsaning o‘zgaruvchanligi nuqtai nazaridan tushuniladi. Dialektika - borliqning umuminsoniy (universal) aloqalari, barcha mavjud narsalarning harakati va rivojlanishi haqidagi falsafiy ta'limot.Shu bilan birga, bu falsafiy fikrlash usuli bo'lib, uning yordamida insonni o'rab turgan moddiy olam yagona, qarama-qarshi va dinamik bir butun sifatida idrok etiladi. 

Falsafa tarixida Dialektika turlicha talqin qilingan. Dialektika sozi ilk bor Sokrat (Suqrot) tomonidan qoʻllanilgan. U Dialektika bir-biriga zid, qaramaqarshi fikrlar toʻqnashu-vi orqali haqiqatni topish sanʼati deb bilgan. Geraklit ijodida Dialektika oʻzining antik davrdagi eng yorqin koʻrinishiga ega boʻldi. Geraklit fikricha, Dialektika muttasil harakatdagi olam ichki jihatdan ziddiyatli va u doimiy vujudga kelish, rivojlanish hamda tanazzulga yuz tutish — qaramaqarshiliklar birligidan iborat. Mazkur davrda Geraklit va yunon faylasuflari taʼlimotlari negizida sofistlarning salbiy tusdagi Dielektikasi vujudga keladi. 

• Falsafa tarixida Dialektika turlicha talqin qilingan. Dialektika sozi ilk bor Sokrat (Suqrot) tomonidan qoʻllanilgan. U Dialektika bir-biriga zid, qaramaqarshi fikrlar toʻqnashu-vi orqali haqiqatni topish sanʼati deb bilgan. Geraklit ijodida Dialektika oʻzining antik davrdagi eng yorqin koʻrinishiga ega boʻldi. Geraklit fikricha, Dialektika muttasil harakatdagi olam ichki jihatdan ziddiyatli va u doimiy vujudga kelish, rivojlanish hamda tanazzulga yuz tutish — qaramaqarshiliklar birligidan iborat. Mazkur davrda Geraklit va yunon faylasuflari taʼlimotlari negizida sofistlarning salbiy tusdagi Dielektikasi vujudga keladi. 

Dialektikaning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: - universal aloqa printsipi. Umumjahon bog`liqlik deganda tevarak-atrofdagi dunyoning yaxlitligi, uning ichki birligi, uning barcha tarkibiy qismlarining, masalan, predmetlar, hodisalar, jarayonlarning o`zaro bog`liqligi tushuniladi. Muloqotning eng keng tarqalgan shakli tashqi va ichkidir. 

• Dialektikaning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: - universal aloqa printsipi. Umumjahon bog`liqlik deganda tevarak-atrofdagi dunyoning yaxlitligi, uning ichki birligi, uning barcha tarkibiy qismlarining, masalan, predmetlar, hodisalar, jarayonlarning o`zaro bog`liqligi tushuniladi. Muloqotning eng keng tarqalgan shakli tashqi va ichkidir. 

Masalan: a) biologik tizim sifatida inson tanasining ichki aloqalari; b) shaxsning tashqi munosabatlari ijtimoiy tizim elementlari sifatida. - izchillik printsipi. Mustahkamlik - bu atrofdagi dunyoda ko'p sonli bog'lanishlar tartibsiz emas, balki tartibli ravishda yaxlit tizimni tashkil etishini anglatadi. Shu tufayli atrofdagi dunyo ichki maqsadlilikka ega; - nedensellik printsipi. Sabablilik shunday bog'lanishlarning mavjudligini bildiradi, bu erda biri boshqasini yaratadi. 

• Masalan: a) biologik tizim sifatida inson tanasining ichki aloqalari; b) shaxsning tashqi munosabatlari ijtimoiy tizim elementlari sifatida. - izchillik printsipi. Mustahkamlik - bu atrofdagi dunyoda ko'p sonli bog'lanishlar tartibsiz emas, balki tartibli ravishda yaxlit tizimni tashkil etishini anglatadi. Shu tufayli atrofdagi dunyo ichki maqsadlilikka ega; - nedensellik printsipi. Sabablilik shunday bog'lanishlarning mavjudligini bildiradi, bu erda biri boshqasini yaratadi. 

Atrofdagi olamning ob'ektlari, hodisalari, jarayonlari tashqi yoki ichki sababga ega. Sabab oqibatni keltirib chiqaradi, bog'lanishlar esa sabab deb ataladi; - tarixiylik tamoyili. Tarixiylik atrofdagi dunyoning ikki jihatini nazarda tutadi: a) tarix va dunyoning abadiyligi, buzilmasligi; b) uning doimo davom etadigan vaqt ichida mavjudligi va rivojlanishi.

• Atrofdagi olamning ob'ektlari, hodisalari, jarayonlari tashqi yoki ichki sababga ega. Sabab oqibatni keltirib chiqaradi, bog'lanishlar esa sabab deb ataladi; - tarixiylik tamoyili. Tarixiylik atrofdagi dunyoning ikki jihatini nazarda tutadi: a) tarix va dunyoning abadiyligi, buzilmasligi; b) uning doimo davom etadigan vaqt ichida mavjudligi va rivojlanishi.