Deshifrovka tushunchasi

22. IX-XII asrlar epigrafikasi
Eramizning dastlabki yillarida Arabiston yarim orolining yshimoliy - g’arbiy qismida Nabatiylar davlati mavjud bo’lib bu davlatning yozuvi oromiy yozuvi edi. Bu yozuv nabatiylar davlatida ishlatilganligi sababli nabatiylar yozuvi deb ham atalgan. Bu alifbo 22 belgidan iborat bo’lgan. Keyinchalik bu alifbodan xozirgi kunda Afrikaning shimoliy - g’arbiy qismidan Hindistongacha bo’lgan ulkan hududda amalda qo’llanib kelinayotgan va Arab Yozuvi deb ataladigan yozuv shakllangan.
Ilk arab yozuvining eng qadimgi yodgorliklari Janubiy Suriyadan topilgan bitiklar bo’lib, ular eramizning IV - VI asriga mansubdir. Erarnizning V - VI asriga kelib arab yozuvi shimoliy Afrikaga ham tarqalgan edi.
Arablar xayotidagi eng ulkan ijtimoiy - sixosiy va madaniy - ma'naviy burilish VII asrning boshlarida vujudga kelgan islom ta’limotidir. Bu ta'limotning beshigi o’sha davrdayoq umumarab ahamiyatiga ega bo’lgan savdo markazi Makka shaxridir. Islom ta’limotining va uning birinchi kitobi bo’lgan “Qur'oni Karim” ning sharofati bilan deyarli savodsiz xisoblangan ko’chmanchi arablar juda boy va rang - barang Yozuvga ega bo’lishgan, sivilizatsiyalashgan va madaniy xalqqa aylangan. Shuning uchun ham “Qur'oni Karim” kitoblarning onasi deb ataladi.
Islom dini ildiz otib, aholi bu dinga e'tiqod qilishga boshlaganidan keyin, Qur'on va arablarning o’sha davrdagi og’zaki she'riyati asosida arab adabiy tili shakllana boshlagan. Arablarning xarbiy soxadagi qo’lga kiritgan yutuqlari, islom dinining qo’shni hududlarda tarqalishi arab tilining obro’ - e'tiborini kuchaytirgan. VII asr oxirida (685 — 705 yy.) xalifa Abdulmalik davrida (ungacha to’rtta dastlabki xalifalar va Muoviya, Yazid, Marvonlar xalifalik qilishgan edi) xalifalikning poytaxti Damashqda barcha davlat muassasalari va rasmiy yozishmalarni faqat arab tilida olib borish xaqida farmon qabul qilindi va bu farmon xalifalikning barcha hududlari ucluni uinuiniy deb e'lon qilindi. Chiqarilgan bu farmon arab tili va yozuvining jamiyatda tutgan mavqeini yanada mustaxkamladi.
Arab tilining rivojlanishi, uning xalifalikka tobe bo’lgan hududlarda keng tarqalishi arab yozuvi va uning orfografiyasini takomillashtirish zaruratini keltirib chiqardi. Bu narsa esa, yozuvda isloh o’tkazish masalasini ko’ndalang qo’ydi. Bu isloxni amalga oshirishda o’sha davrda Iroqning hukmdori bo’lgan Al-Hajjojning tashabbusi va xizmati ulkan bo’lgan. Yozuvda o’tkazilgan bu isloxotning vaqti aniq bilingan emas. Ehtimol u bosqichma — bosqich uzoq muddat davomida amalga oshirilgan va 680 yildan 780 yilgacha bo’lgan davrni o’z ichiga olgan. Umuman arab yozuvida o’sha davrda o’tkazilgan isloxotning moxiyati qisqacha quyidagilardan iborat.