Denov tuman 4-son kasb-hunar maktabi

29-MAVZU:G’ILDIRAKLARNING VAZIFASI VA TURLARI
Bunday biriktirishning ba’zi kamchiliklari bor. Bu kamchilik- lardan ba’zilarini bartaraf qilish uchun qalpoq gaykaning tashqi rezbasiga grafikli moy surkash tavsiya qilinadi. Chap g‘ildirak o‘z- o‘zidan teskariga buralib bo‘shashmasligi uchun chapaqay rezbali gaykalar buraladi.
Yuk avtomobillarining yakka g‘ildiraklari quyidagi uch usulda mahkamlanadi:

• 
  diskni sferik faskali gaykalar bilan qattiqlab;
  
• 
  diskni gupchakdagi gaykalar bilan qattiqlab;
  
• 
  diskni markaziy teshik bo‘yicha markazlab, chiqiqli shaybalari bor gaykalar bilan qattiqlab.
  

Muvozanatlash deb, g‘ildirakning nomuvozanat holatini (disbalansini) bartaraf qilishga aytiladi. Muvozanatlashning quyidagi turlari bor:

• 
  statik muvozanatlash — g‘ildirak o‘qi va uning bosh markaziy inersiya o‘qi parallel bo‘lganda g‘ildirak disbalansining bosh vektori kichraytiriladi (1.193-rasm, a);
  
• 
  momentni muvozanatlash — g‘ildirak o‘qi va uning bosh markaziy o‘qi g‘ildirakning og‘irlik markazida kesishganda g‘ildirak disbalansining bosh momenti kichraytiriladi (1.193-rasm, b);
  
• 
  dinamik muvozanatlash — g‘ildirak o‘qi va uning bosh markaziy inersiya o‘qi massalar markazida yoki o‘zaro ayqash kesishganda g‘ildirak disbalanslari kamaytiriladi, shunda g‘ildirakning dinamik nomuvozanat holati to‘g‘rilanadi (1.193-rasm, d).
  

Tepish va nomuvozanat holat bir-biri bilan chambarchas bog‘langan va birga yuz beradi. Tepish va nomuvozanat holatlar natijasida:

• 
  kuzovning titrashi kuchayadi;
  
• 
  qulaylikka putur yetadi;
  
• 
  shinalar, amortizatorlar, rul boshqaruvining xizmat muddati qisqaradi;
  
• 
  yonilg‘i sarfi va avtomobilga texnik xizmat ko‘rsatish xarajatlari ortadi.
  

Avtomobilning yurish tezligi ortgani sari, bu salbiy holatlarning ta’siri ham shuncha kuchayadi.
Davlat standarti (masalan, ГОСТ 4754—80)da g‘ildiraklarni muvozanatlashda statik disbalansning har qaysi shina uchun joiz qiymatlari belgilab qo‘yiladi.
Avtomobil shinasi (1.194-rasm) quyidagi qismlardan iborat:

• 
  karkas;breker;
  
• 
  protektor;
  
• 
  bokovina (yon qatlam);
  
• 
  kamera yoki zichlovchi qatlam;
  
• 
  to‘g‘in tasmasi;
  
• 
  ventil va h.k.
  

1.193-rasm. G‘ildiraklarda
muvozanatsizlik hosil bo‘lishi
chizmasi:
a—statik muvozanatlash;
b—momentni muvozanatlash;
d—dinamik muvozanatlash.