Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti pedagogika fakulteti

7.Mavzu: Nutqiy xatolar va ularning turlari

Nutqiy xatolar uch turga ajratiladi.

1.Lug‘aviy-uslubiy.
2.Morfologik-uslubiy.
3.Sintaktik-uslubiy.
Boshlang‘ich sinflarda lug‘aviy-uslubiy xatolarga ko‘proq uchraydi.
Bunday xatolarga quyidagilar kiradi.

1. 
   Bir so‘zni qayta-qayta ishlatish. Bunday xatoni kelib chiqishiga sabab 1-Dan o‘quvchi so‘zni ishlatishga kamroq e’tibor beradi va faol lug‘atdagi so‘zdan Takroriy foydalanadi. 2-dan o‘quvchini so‘z boyligi kam sinonimlarni bilmaydi.Takrorlanadigan so‘z o‘rnida olmoshlardan foydalana olmaydi.[1]
   

Agar o‘qituvchi bir so‘zni qayta-qayta ishlatmaslik uchun uning Ma’nodoshlaridan yoki shu so`z orniga olmoshlardan foydalanish kerakligini Yaxshi tushintirsa, kichik yoshdagi o‘quvchi matnni e’tibor bilan o‘qib,takrorlarini nisbatan tez tuzata oladi.
So‘zning ma’nosini yoki ma’no qirrasini tushinmaslik natijasida uni aniq ma’nosida ishlata olmaslik kabilar.Bunday xatoliklar bolaning nutqi yaxshi rivojlanmaganligidan, so‘z boyligi kamligi sababli yuzaga keladi. Leksik xatolar xilma xil bo`lganligi uchun uni to‘g‘irlash va tushintirish Usullari ham turlicha, ammo bunday xatolarning oldini olishning umumiy yo`li bor. Bu yaxshi yaxshi nutqiy sharoit yaratish , o‘qilgan va qayta hikoya qilingan
Matnni til tomondan tahlil qilish , matndagi so‘zlar ma’no qirrasini tushintirishdir.
Morfologik uslubiy xatolarga so‘z shaklini, so‘z o‘zgartiruvchi yasovchi Qo‘shimchalarni noto‘g`ri qo‘llashdan kelib chiqadigan xatolar kiradi.Sintaktik uslubiy xatolarga so‘z birikmasi va gap tuzishga doir xatolar kiradi. Sintaktik uslubiy xatolar xilma xildir. Kompozitsion, mantiqiy va ddalillarni.
Noto‘g‘ri bayon qilish nutqiy xato hisoblanmaydi. Tipik kompozitsion xatoga insho, hikoya, bayonning tuzilgan rejaga mos kelmasligi, ya`ni voqea kuzatishlarni bayon etishda izchillikni buzilishi kiradi. Sintaktik-uslubiy xatolarga so‘z birikmasi va gap tuzishga oid xatolar kiradi
O‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarni to‘g‘irlash , ularni turlarini aniqlash va har Bir xatoning kelib chiqish sabablarini o`rganish asosida nutqqa oid xatolarni O`g`irlash va oldini olish tizimini ishlab chiqish.Nutqqa oid xatolarni o`quvchilar daftarida to‘g‘irlash. Sinf o‘quvchilari uchun umumiy bo‘lgan nutqqa oid xatolar ustida sinfda Ishlash buning uchun darsning 15-20 minutlik qismi ajratiladi.