Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

5-topshiriq.  Matnni  o‘qing.  Ma’lumotlardan  foydalanib  biror  matnni 
kengaytiring. 
 
Matnni kyengaytirish quyidagi yo‘l va vositalar bilan amalga oshiriladi: 
- matnning asosiy g‘oyasini ifodalovchi tayanch so‘z yoki gapni aniqlash va 
shunga bog‘liq holda o‘z mustaqil, ijodiy fikrini ifodalovchi gap qo‘shish; 
-  matn  mazmunini  maqol,  matal,  hikmatlar  bilan  boyitish,    dalillar  bilan 
asoslash; 
-  gapni  uyushiq  bo‘laklar,  kiritmalar,  ajratilgan  bo‘laklar  hisobiga 
kyengaytirish; 
- so‘z va birikmalarni  ma’nodoshlari – tasviriy ifodalar, frazeologik iboralar 
va boshqa badiiy tasvir vositalari bilan almashtirish; 
-  sodda  gapni  qo‘shma  gapga,  qo‘shma  gapni  alohida  sodda  gaplarga 
ajratish; 

---

207 
 
-  matnning  kirish,  xulosa  qismlarini  qarashlar,  mulohazalar,  ilovalar  bilan 
to‘ldirish. 
Tahrir jarayonida ishlatiladigan umumiy texnik qoidalar  quyidagilar:  
 
- bitta harfni olib talash (xato – xat, ziyrak- zirak); 
 
- bir  necha  harfni, so‘zni, qatorni olib tashlash (kitoblaringiz  – kitobingiz);- 
ikki  yoki  undan  ortiq  qatorni  olib  tashlash  (U  ertalab  gulqand  bilan  nonushta 
qilishni,  peshinda  kibili  sho‘rva  va  qizil  gulning  bargi  bilan  solingan  musallas 
ichishni yaxshi ko‘rsa, o‘zbek tilida soflikni saqlashni ham shuncha sevardi: hatto, 
samovar o‘rniga o‘ziqaynar, elektr o‘rniga simchiroq, deb so‘z to‘qib yurardi – U 
o‘zbek tilida soflikni saqlashni sevardi: samovar o‘rniga o‘ziqaynar, elektr o‘rniga 
simchiroq, deb so‘z to‘qib yurardi); 
 
-  bir  yoki  bir  necha  so‘zni  qo‘shish  (o‘qigan  asarlardan  ma’lum  bo‘ldiki  – 
o‘qigan asarlardan shu narsa ma’lum bo‘ldiki); 
 
-  so‘zni  yoki  matnning  ma’lum  qismini  boshqa  joyga  ko‘chirish  (Saidiy 
hujrasiga  yarim  kechada  qaytib  keldi  –  Saidiy  yarim  kechada  hujrasiga  qaytib 
keldi); 
 
-  katta  harfni  kichik  harfga  yoki  kichik  harfni  katta  harfga  almashtirish 
(Samarqand davlat universiteti – Samarqand Davlat universiteti); 
 
-  bir  yoki  bir  necha  harflarni  boshqasi  bilan  almashtirish  (isloxat  –  islohot, 
hokozo – hokazo); 
 
- yonma-yon turgan harf va so‘zlarning joyini almashtirish (turpoq – tuproq, 
yog‘mir-yomg‘ir); 
 
- yangi qator (abzats) dan boshlash; 
 
- oraliq yo‘qotish (kit oblar – kitoblar, qa lamlar-qalamlar); 
 
- oraliqhosilqilish (buyerda – bu yerda); 
 
- yangi qator (abzats) ni bekor qilish.