Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

G`ayrat va ishtiyoq xatti-harakatlarning  
ifodalanishi uchun qiyin bo`lgan aspektdir
 
Tinglash va gapirish uchun odamlarga berilgan 
vaqt ularda  o`z-o`zini hurmat  qilish  hissini  
yaratadi.
 

---

74 
 
Oraliq    masofa.
Har  bir  muloqotchi    oʽzi  atrofida  shaxsiy  hududini  koʻrgan 
boʻladi va muloqot  mobaynida  Agar,  soʽzlovchi va tinglovchi munosabat yaqin 
boʻlmasa,  bostirib  kirishlariga  imkon  bermaydi.  Edvard  T.  Xoll  inson 
munosabatlarini 4 turdagi masofa turlari vositasida tasvirlaydi: 
1.
 
Yaqin – jismoniy aloqa 18 dyuymgacha (≈45sm) 
2.
 
Shaxsiy – 18 dyuym 4 futgacha (≈120 sm) 
3.
 
Ijtimoiy – 4 futdan 12 futgacha (≈365 sm) 
4.
 
Ommaviy – 12 futdankoʽzilgʻagunchavaeshitishguncha 
Bu 4 hududlarning har birida savollarsiz, muloqot faoliyatining turi va sifati  
oʽzgaradi.  Ammo,  biz  bu  hududlarni  shaxsan  belgilashimizni  va  oʽzimizning 
turgan  joyimiznioʽzgartirish  bilan  ularni    oʽzgartira  olishimizni  yodda  tuting. 
Shunday    qilib,  ularhar  birimiz  uchunoʽzgachadir.      Masofa  bir  madaniyatdan 
boshqasida  oʽzgacha boʻladi. Oraliq masofa ba’zan noto‘gʻri talqin etiladi hamda  
muloqotga  vaxabar  mazmuniga  ta’sir  koʻrsatadi.    Biroq,,  bo‘rttirilgan  ongning 
emotsionalholatida  normal  masofa  pisand  qilmasligi  mumkin.  Proksemikaga 
kishilarning  muloqot    davomida  bir-biriga  qarab,  moslab  ishtutishiva  oraliq 
masofani tutishi kiradi: 
 
Ovoz.
Ovoz  quyidagi  xususiyatlarga  ega:  ohang  –  ovozning  sifati.  Balandlik 
notiq  va  tinglovchi  oʻrtasidagi  masofa  va  auditoridagi  odamlar  soniga  ongli 
ravishda moslashtiriladigan balandlik yoki mayinlikdir. Juda ham baland gapirish 

---

75 
 
oʽzini  tuta  bilish  kamligi  yoki  qo‘pol  tabiatini  namoyon  qiladi.  Chastota 
(balandlik)  shkaladagi  baland    yoki  past  nota.  Baland  notadagi  ovoz  koʻpincha 
yoqimsiz, kamolotga yetmagan yoki emotsional kasallik fikrini uygʻotadi, qo‘rqqan 
shaxs  yuqori  chastotada  gapiradi.    Mayinlik  bilan,  past  chastotada  va  talab 
qilingandek balandlikni ko‘tarish  yaxshiroqboʻladi.  
Tezlik.
Tezlik nutq  omilidir. Tez nutq  hayajonlanishni bildiradi.  Biz qiziqarli 
hikoyani  aytishda  gapirish  tezligini  oshiramiz  va  qiyin  fikrni  tushuntirish  uchun 
tezlikni kamaytiramiz. 
Talaffuz.
Talaffuz soʽz aytilishining qabul qilingan standart yoʻlini anglatadi. 
To‘gʻri  va  aniq  talaffuz  muhim  va  soʽzlovchining  diqqat-e’tiborliligini  va 
auditoriyaga fikri borligini koʻrsatadi. 
Aksent. 
Odamning  tildagi  tovushlarni  talaffuz  qilish  uslubi  aksent  boʻladi. 
Har  bir  tilning  tovushlarni  shakllantiruvchi  oʽz  usuli  bo`ladi,  biz  boshqa  tilga 
oʽzona  tilimizning  aksentini  oʻtkazamiz.  Yangi  tilda  yaxshi  aksent  til  egalarini 
eshitish orqali  oʻrganiladi.