Denov filiali pedagogika fakulteti

G L O S S A R I Y

Atamaning o’zbek tilida nomlanishi	Atamaning ingliz tilida nomlanishi	Atamaning rus tilida nomlanishi	Atamaning izohi
Metodika	method(s)	методика	grekcha “metodos”so’zdan olingan bo’lib, “usul”, “uslub”, “o’qitish” degan ma’noni bildiradi
Analiz	Analysis	анализ	so’z sintez qilinganda uning tovush tarkibiga diqqatning jalb etilishi
Sintez	Synthesis	синтез	o’quvchi so’zni analiz qilish bilan uni leksik ma’noga ega bo’lgan biz butunlik sifatida anglashi
Ichki nutq	internal speech	внутренний речь	o’z fikrini ovoz bilan eshittirib bayon qilishdan oldin o’ylab olish
Tashqi nutq	external speech	внешний речь	tovushlar yordamida eshittirilib yoki grafik belgilar bilan yozish
Nutq	Speech	речь	kishi faoliyatining turi, til vositalari asosida tafakkurni ishga solishdir
Til	Language	язык	aloqa vositasi
Tez o’qish	quick reading	быстрое чтение	o’qilayotgan asar mazmunini o’zlashtirishni matn mazmunini ongli idrok etadigan o’qish turidir
Ongli o’qish	conscious reading	сознательное чтение	O’quvchilarning zarur ongli tajribasiga so’zning leksik ma’nosini gapda so’zlarning bog’lanishini tushunishga va bir qator metodik shartlarga bog’liq o’qish turi hisoblanadi.
She’r	Verse	стихотворение	ohang jihatdan ma’lum bir tartibga solingan his tuyg’u ifodasi sifatida vujudga kelgan hayajonli ritmik nutqdir
Maqol	proverb, saying	пословица	turmush tajribalari zaminida tug’ulgan va xalq donoligini ifodalagan qisqa ko’pincha she’riy shakldagi hikmatli so’zlar chuqur ma’noli ifodalardir
Hikoya	story, narration	рассказ	Ko’pincha kishi hayotida bo’lgan epizotni tashkil etadi
Masal	1) fable; parable 2) dictum, saying	басня, притча	ahloqiy, saterik va kesatish mazmunini hikoyali aks ettirgan she’riy, nasriy asardir
Latifa	Anecdote	анекдот	xalq og’zaki ijodining ommaviy janrlarning biri bo’lib, nozik, mayin, kinoya qochiriqlar ishtirok etuvchi kulguli, kichik hajmli hikoyadir
Tez aytish	tongue twisters	cкороговорки	ma’lum so’zni, so’z birikmasini yoki tovushni to’g’ri talaffuz qilishga uni boshqa tovushlardan farqlashga o’rgatadigan janr hisoblanadi
Mantiqiy o’qish	logical reading	логическое чтение	matnni tog’ri, tushunib, tez meyorda o’qish
Ijodiy o’qish	creative reading	творческое чтение	badiiy asarni izohli o’qishga yaqin bo’lgan metodlardan biridir
Izohli o’qish	explaining reading	поясняющие чтение	o’ylashga, his qilishga, asarni to’liq idrok qiishga, o’qilganning mazmunini o’zlashtirishga olib keladigan o’qishga aytiladi
Shivirlab o’qish	read in whisper	читать шепотом	Yarim ovoz bilan o’qishdir
Ovozli o’qish	sound reading	звуковое чтение	ovozga asoslangan bo’lib, unda ta’lim jarayonida keng foydalaniladi
Intonatsiya	Intonation	интонация	urg’u, nutq tempi va ritmi, pauza, ovozning past balandligining yig’indisidir
Psixologik talab	psychological requirement	психологическое требование	o’quvchilarning psixologik xususiyatlarini yaxshi bilgan o’qituvchigina to’la qonli dars uyushtirishi mumkin
Gigiyenik talab	hygenic requirement	гигиеническое требование	bu o’quvchilar salomatligi haqida qayg’urish demakdir
Didaktik talab	didactic requirement	дидактическое требование	bu o’qituvchiga darsni tashkil qilishni aniqlab olishga yordam beradi

1. 
   Metodika – grekcha “metodos”so’zdan olingan bo’lib, “usul”, “uslub”, “o’qitish” degan ma’noni bildiradi.
   
2. 
   Savod o’rgatish metodikasi - pedagogika fanida jiddiy masala hisoblanib elementar o’qish va yozishga o’rgatishdir.
   
3. 
   O’qish va yozish - Nutq faoliyatining turi bo’lib, maktabda o’qitish elementar o’qish va yozishga o’rgatishdan boshlanadi.
   
4. 
   O’zbek tili yozuvi - Fanimatik yozuv hisoblanib 1993 – yil 2 – sentabrdagi “lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida” gi qonunga muvofiq o’zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib olindi.
   
5. 
   Mufrodod - Harflarni nusxaga qarab alifbo tartibida katta-katta qilib yozish.
   
6. 
   Murakkab ot - Harflarni bir biriga qo’shib yozish.
   
7. 
   Muqattoot - bayt, qita va ruboiylarni ko’chirib yozish mashqi.
   
8. 
   Tutuq belgi - Tovush bildirmaydigan belgi.
   
9. 
   Matin - Bir nechta gaplardan iborat bo’lib, nisbatan kichik voqeylikni ifodalovchi til birligi.
   
10. 
    Nutq o’stirish - Lug’atni boyitish so’z birikmasi bog’lanishli hikoya tuzish.
    
11. 
    Sentiz - o’quvchi so’zni analiz qilish bilan uni leksik ma’noga ega bo’lgan biz butunlik sifatida anglashi.
    
12. 
    Analiz - so’z sentez qilinganda uning tovush tarkibiga diqqatning jalb etilishi.
    
13. 
    Ma’nodosh so’zlar - Talafuzi yozilishi har xil bo’lgan bir umumiy so’zlardir.
    
14. 
    Lug’atni faollashtirish - ma’nosi tushuniladigan ammo nutq faoliyatida ishlatilmaydigan nofaol lug’atdagi so’zlarni faol lug’atga o’tkazish.
    
15. 
    Leksika - Tilda mavjud bo’lgan barcha so’z va iboralarning yig’indisi.
    
16. 
    Leksikalogiya - Lug’at tarkibidagi so’zlarning nutqda ma’no ifodalash xususiyati qo’llanish faolligi boyib borishi
    
17. 
    Ichki nutq - o’z fikrini ovoz bilan eshittirib bayon qilishdan oldin o’ylab olish.
    
18. 
    Tashqi nutq - Tovushlar yordamida eshittirilib yoki grafik belgilar bilan yozish.
    
19. 
    Nutq - Kishi faoliyatining turi, til vositalari asosida tafakkurni ishga solishdir
    
20. 
    Til - aloqa vositasi.
    
21. 
    To’g’ri yozish - So’zning harf tovush tarkibini Grammatik shakllarini buzmasdan so’zning tovush yoki bo’g’nini tushurib qoldirmay boshqa tovushni qo’shmay so’zga urg’uni to’g’ri qo’yib o’qish hisoblanadi.
    
22. 
    Tez o’qish - o’qilayotgan asar mazmunini o’zlashtirishni matn mazmunini ongli idrok etadigan o’qish turidir.
    
23. 
    Ongli o’qish - O’quvchilarning zarur ongli tajribasiga so’zning leksik ma’nosini gapda so’zlarning bog’lanishini tushunishga va bir qator metodik shartlarga bog’liq o’qish turi xisoblanadi.
    
24. 
    Ichda o’qish - Tovushga asoslangan lekin unda ovozsiz o’qiladi.
    
25. 
    Shivirlab o’qish - Yarim ovoz bilan o’qishdir.
    
26. 
    Ovozli o’qishdir – ovozga asoslangan bo’lib, unda ta’lim jarayonida keng foydalaniladi.
    
27. 
    She’r - ohang jihatdan ma’lum bir tartibga solingan his tuyg’u ifodasi sifatida vujudga kelgan hayajonli ritmik nutqdir.
    
28. 
    Maqol - turmush tajribalari zaminida tug’ulgan va xalq donoligini ifodalagan qisqa ko’pincha she’riy shakldagi hikmatli so’zlar chuqur ma’noli ifodalardir.
    
29. 
    Orfografiya - yunoncha so’z bo’lib “to’g’ri yozuv” degan ma’noni bildiradi.
    
30. 
    Yozuv daftari - Sinfda o’rganilgan harflarni uyda mashq qilish uchun alohida mo’ljallangan daftardir.
    
31. 
    Alifbe - birinchi o’quv kitobi bo’lib, uni ishlab chiqishda didaktikaning umumiy mezonlariga amal qiladi.
    
32. 
    Izohli o’qish - o’ylashga, his qilishga, asarni to’liq idrok qiishga, o’qilganning mazmunini o’zlashtirishga olib keladigan o’qishga aytiladi.
    
33. 
    Mantiqiy o’qish - matnni tog’ri, tushunib, tez meyorda o’qish.
    
34. 
    Ijodiy o’qish - Badiiy asarni izohli o’qishga yaqin bo’lgan metodlardan biridir.
    
35. 
    Izlanish metodi - Bu metod asardagi voqea va tafsilotlar asosida o’quvchilarga savol–javob berish asosida o’quvchilarga savol- topshiriqlar tuzishda keng qo’llaniladigan usuldir.
    
36. 
    Analitik bosqich - o’zni bo’g’in harf tomonidan tahlil qilish va bo’g’inlab o’qish malakasini shakllantirish.
    
37. 
    Sintetik bosqich - so’zni ko’rish orqali idrok qilish va uning talaffuzi so’z ma’nosini anglash bilan asosan mos keladi.
    
38. 
    Intanatsiya - Urg’u, nutq tempi va ritmi, pauza, ovozning past balandligining yig’indisidir.
    
39. 
    Ekskursiya darsi - Bolalarda tabiatga mehr uyg’otadigan, uni sevish va tabiat ehsonlarini asrash hissini tarbiyalovchi dars turidir.
    
40. 
    Tanlab o’qish - Bunda o’quvchi matnning berilgan vazifaga mos qismini o’qiydi.
    
41. 
    Grafik tasvirlash - o’quvchilar matnni puxta o’rganib chuqur anglab unga mos rasm chizishi.
    
42. 
    So’z bilan tasvirlash - manzarani so’z yordamida aniq qayta tiklash.
    
43. 
    Hikoya - Ko’pincha kishi hayotida bo’lgan epizotni tashkil etadi.
    
44. 
    Masal - ahloqiy, saterik va kesatish mazmunini hikoyali aks ettirgan she’riy, nasriy asardir.
    
45. 
    Latifa - xalq og’zaki ijodining ommaviy janrlarning biri bo’lib, nozik, mayin, kinoya qochiriqlar ishtirok etuvchi kulguli, kichik hajmli hikoyadir.
    
46. 
    Tez aytish - ma’lum so’zni, so’z birikmasini yoki tovushni to’g’ri talaffuz qilishga uni boshqa tovushlardan farqlashga o’rgatadigan janr hisoblanadi.
    
47. 
    Bayon qilish metodi - o’qituvchi bayon qilishdan oldin o’quvchilarning o’rganilayotgan mavzu yuzasidan bilimlarni aniqlash.
    
48. 
    Tekshiruv diktantlari – o’quvchilarning bilim ko’nikma va malakalarini nazorat qilishga qaratilgan diktantdir.
    
49. 
    Gaplarni yoyish - buning uchun gapninng qaysi bo’lagi yoyishni talab qilishi aniqlanadi.
    
50. 
    So’zlari aralash berilgan gaplarni tiklash - gapning asoslari tiklanadi, so’ng so’roq yordamida ikkinchi darajali bo’laklari aniqlanadi.
    
51. 
    Uzluksiz matindan gaplarni ajratish - mashq ongli bo’lishi uchun har bir gapning bosh bo’laklarini va so’z birikmalarini ajratish lozim.
    

So’z tarkibi 4 bosqichda o’rganiladi

52. 
    1-bosqich. So’z yasalishini o’rganishga tayyorgarlik bosqichi.
    
53. 
    2 –bosqich . Bir – xil o’zakli so’zlarning xususiyatlari va barcha morfemalarning mohiyati bilan tanishtirish.
    
54. 
    3-bosqich. O’zak so’z yasovchi va shakl yasovchi qo’shimchalarning xususiyatlari hamda tildagi ahamiyatini o’rganish metodikasi.
    
55. 
    4 –bosqich. So’z turkumlarini o’rganish bilan bog’liq holda so’zning tarkibi ustida ishlash.
    
56. 
    O’zak morfema - so’zda albatta qatnashadigan va leksik ma’no anglatadigan morfema.
    
57. 
    Afiksal morfema - mustaqil holda ma’no anglatmaydi so’zning leksik va Grammatik ma’noli shakllanishi uchun xizmat qiladigan morfema.
    
58. 
    Insho rajasini tuzish - reja har qanday og’zaki yoki yozma hikoya qilishning zaruriy pog’onasi uning loychasidir
    
59. 
    Rasm asosida insho - maktabda tez-tez o’tkaziladi. Chunki rasm bolalar nutqiy ijodini tasavvurini boyitishga xizmat qiladi.
    
60. 
    Talab hikoya qilish va bayon - tanlab hikoya qilish matndan tor mavzuga, o’qituvchining topshirig’iga oid qismini qayta hikoyalashdir.
    
61. 
    Qisqartirib qayta hikoyalash va bayon- matin mazmunini qayta hikoyalash va bayon yozish murakkab mantiqiy usullardan foydalanishni talab qiladi.
    
62. 
    Bayon - o’qib berilgan umumiy matin mazmunini ma’lum tayyorgarlikdan so’ng yozma qayta hikoyalashdir.
    
63. 
    Tasvir - sujet qatnashuvchi shaxslar bo’lmaydi unda tabiat ayrim pretmat yoki hodisalar tasvirlanadi.
    
64. 
    Imloviy malaka – ongli nutuq faoliyatining avtomatlashgan komponentidir.
    
65. 
    Ko’chirib yozuv - ko’rib idrok qilingan so’z gap yoki matnini yozma shaklda ifodalashdir.
    
66. 
    Diktant - eshitib idrok qilingan so’z gap matnni yozishdir.
    
67. 
    Ta’limiy diktantlar - bilim berishga yo’naltirilgan
    

diktantlar.

68. 
    So’z yasovchi qo’shimchalar - So`zning leksik ma`nosini Shakllantirish uchun xizmat qiladigan affikslardir.
    
69. 
    Shakl yasovchi qo’shimchalar - So’zlarni grammatik jihatdan shakllantirib turli gramatik ma’nolarni ifodalovchi affikslardir.