Dengizning qayta tiklanadigan manbalaridan foydalanish

7-Mavzu: Noan’anaviy tiklanuvchan energiya manbalari. Noan’anaviy tiklanuvchan energiya manbalari,ularning jahonda tutgan o’rni.Shamol elektr stansiyalari.Quyosh energiyasidan elektr energiya olish,quyosh elektr stansiyalari.

DENGIZNING QAYTA TIKLANADIGAN MANBALARIDAN FOYDALANISH.

Dengiz va okeanlar manbalari uchta guruhlarga bo‘linadi:

1) vertikal issiqlik ta’sirlovchi va okean shamollari;

2) dengizning biologik moddasi va issiqlik almashinuv suvlar;

3) to‘lqinlar sirtqi qatlami, oqimlar va sho‘rlik darajasi tushadi.

Dastlab birinchi guruh manbalardan foydalanishni 80-yillarning oxirlarida, ikkinchisi - 90 va uchinchi - 2000 yilgacha bo‘lgan davrda boshlangan.

Turlicha narxi quvvatga va energiya manbalari 3.2 -Jadvalda berilgan .

Bu raqamlar "kelajak energiyasi" ning narxi katta ekanligini ko‘rsatadi. Aslida, agar neftdan, ko‘mir va urandan olingan elektr energiyasi narxi o‘rtacha 1 kVt. soatiga 3-6 sentni tashkil qilsa, keyin ko‘ndalang issiqlik almashinuv va okean energiyasi shamollar 1,5-2 barobar qimmatroq bo‘ladi. Boshqa energiya turlari 4-6 marta qimmatroq bo‘ladi.

Jadval-3.2

Energiya manbalari	Quvvat, million. kVt	Elektr energiyani ishlab chiqarish qiymati sent/kVt.s
Ko‘ndalang issiqlik almashinuvlar	10000	4-7
Yuzaki to‘lqinlar	500	11-24
Dengiz oqimlari	60	13-32
Okean shamoli	170	5-9
Sho‘rlik tushish darajasi	3500	14-29
Biomassa yoqilg‘ining biologik moddasi	770	11-15
Issiqlik almashinuv suvlar	3000	25-30

Okeanning bu mumkin energiyalaridan eng ko‘pi ko‘ndalang issiqlik almashinuvlardan aniq foydalanish 3.15-rasmda "yopiq" tizim deb nomlangan holatni ko‘rsatadi. Nasos orqali yopiq konturda juda kam qaynash nuqtasiga ega bo‘lgan ammiakning aylanishini ta’minlaydi. Okeanning issiq suvi qizib ketadi, ketadigan ammiak (sxemaning yuqori qismi) gaz holatida paydo bo‘ladi va turbinaga uzatiladi natijada kengaytirilgan gaz generatorni harakatga keltiriladi.

P ast haroratga va kamroq bosimga erishilgan foydalanadigan issiqlik almashinuv moslamasi orqali sovuq suv, suyultirilgan gaz sikli takrorlanib ammiak turbinasiga o‘tadi. "Ochiq" tizimda ishchi qismi sifatida ishlatilgan dengiz suvi foydalaniladi.

3.15-rasm.Okeanli elektrostansiya

texnologik ishlash sxemasi. 1-elektrogenerator, 2-turbina, 3-issiqlik almashtirgich,4-nasos, 5-kondensator.
Uning qaynoq haroratini vakuumda kamerasida kamaytirildi va normal atmosferadan bosim 3,5 % qo‘llab-quvvatlanadi. Mumkin bo‘lgan holda o‘tkazish usullarini e’tiborga olish kerak bo‘lgan energiya bu fizika qonunlariga muvofiq barcha energiya jarayonlarning energiyasiga o‘xshash energiyaga aylanishiga tushadi. Bu yerda muhim ahamiyatga ega energiya oqimi zichligi jismoniy jihatdan cheklangan muhitning xususiyatlari hisoblanadi. Bu, o‘z navbatida, amalda energiya sohasida yuqori quvvatdan foydalanishni bartaraf etadi. Bunday ko‘rinadigan darajada FIK yuqori bo‘lishi energiya almashinuvini yanada kuchaytiradi. Bunday usulda elektr energiyasini olish juda ko‘p yuqori samaradorlik, bugungi kunda taxminan 70% teng sanoat uchun yaroqsiz deb biladi. Elektrolitlardagi diffuziya jarayonlarining past darajada bo‘lishiga bog‘liq, shuning uchun kam energiya zichligiga ega bo‘ladi . Shunday ekan 1 m² elektrod bilan 200 vattdan ko‘proq quvvat olishimiz mumkin. Bu degani, 100 MVt quvvat ishlab chiqarishda elektrodlarning quvvatli ish joylari bo‘lishi kerak, bu esa taxminan 1 km² ni tashkil etadi, bu albatta amalda bajarilmaydi. Energiya oqimining zichligi pastligi tufayli, kelajagi bo‘lmagan energiya o‘zgarmas kimyoviy energiyani mexanikaga aylantirish kabi ko‘rinadi. Ushbu o‘zgartirish yuqori FIK bilan yuzaga keladi. Mexanizm hozirda yetarlicha chuqur o‘rganilmagan. Lekin, bunday o‘zgarishni nazarda tutsak ham energiya sun’iy ravishda qayta ishlab chiqariladi unda energetika sohasida foydalanish mumkin emas, kam energiya zichligi tufayli issiqlik energiyadan ko‘proq bo‘lishi mumkin.
1. SHamol elektr stansiyasining ishlash prinsipi

SHamol elektr stansiyasi (SHES) - shamol oqimining kinetik energiyasini elektr energiyasiga aylantiruvchi kurilma. SHamol dvigateli, elektr toki generatori, generator va dvigatelning ishini boshkaruvchi avtomatik qurilma, xamda ular o‘rnatiladigan inshootlardan iborat. SHES dan, ko‘pincha, shamol oqimining o‘rtacha yillik tezligi yuqori (5 m/sek dan katta) bo‘lgan va markazlashtirilgan elektr ta’minot tarmoqlaridan uzoqda joylashgan hududlarda (masalan, O‘rta Osiyoda - dasht va cho‘llarda) elektr energiyasi manbai sifatida foydalaniladi. SHES da 8 kVt dan 1,2 mVt gacha quvvatli elektr energiyasi hosil qilish mumkin.Elektr toki ishlab chiqarishga mo‘ljallangan shamol elektr stansiyasi birinchi marta 1890 yili Daniyada bunyod etilgan.