Sug‘urta ishidagi absolyut (miqdor), o‘rtacha va nisbiy ko‘rsatkichlar, ularni hisoblash va tahlilqilishmetodikasi.
Sug‘urta bozorning statistikadagi tasnifi va uning strukturasi. Sug’urta bozori – ma’lum bir pul munosabatlari sohasi bo’lib, unda savdo-sotiq ob’yekti sifatida sug’urta himoyasi qatnashadi hamda unga talab va taklif shakllanadigan maxsus ijtimoiy-iqtisodiy tarmoq hisoblanadi. Sug’urta bozori keng ma’noda sug’urta xizmatlarining oldi-sotdisi yuzasidan vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar yig’indisini aks ettiradi. Sug’urta bozorining ob’yektiv asosini kutilmagan tabiiy, texnogen va baxtsiz hodisalar oqibatida etkazilgan zararni bartaraf etish yo’li bilan ishlab chiqarish jarayonlarining uzluksizligini ta’minlash hisoblanadi. Qolaversa, sug’urta bozori iqtisodiyotni
qo’shimcha moliyalashtirishda ham
muhim o’rin tutadi. Sug’urta bozori faoliyat yuritishining asosiy sharti bo’lib sug’urta xizmatlariga jamiyat ehtiyojining mavjudligi va ushbu ehtiyojni qondira oladigan sug’urta tashkilotlarini mavjud bo’lishi hisoblanadi. Faoliyat ko’rsatayotgan sug’urta bozori turli tarmoq bo’limlarini biriktirgan murakkab, integratsiyalashgan tizimni o’zida aks ettiradi.
Sug’urta bozori ishtirokchilari sifatida sotuvchilar, xaridorlar va vositachilar hamda ularning uyushmalari qatnashadilar. Sotuvchilar toifasini sug’urta va qayta sug’urta tashkilotlari tashkil etadi. Xaridorlar sifatida u yoki bu sotuvchi bilan sug’urta shartnomasini rasmiylashtiruvchi sug’urtalanuvchilar - jismoniy va yuridik shaxslar ishtirok etadilar. Sotuvchilar va xaridorlar o’rtasidagi vositachilar bo’lib, o’z harakatlari bilan sug’urta shartnomalarini tuzishga ko’maklashuvchi sug’urta agentlari va sug’urta brokerlari hisoblanadi.
Sug’urta bozorida taklif etilayotgan o’ziga xos tovar - sug’urta xizmati hisoblanadi. Uning xarid qiymati bo’lib sug’urta qoplamasi shaklini ifodalovchi sug’urta himoyasini ta’minlash hisoblanadi. Sug’urta xizmatining narxi sug’urta tarifida aks ettiriladi. U talab va taklifga asoslangan raqobat asosida shakllanadi.
Sug‘urta ishida statistika-matematika metodlarini qo‘llash (aktuar hisoblashlari).
Yuqorida aytib o’tilganidek har qanday sug'urtalovchining ishida aktuar hisob- kitoblar markaziy o'rinni egallaydi. Bu uning moliyaviy ahvoli va bozordagi barqarorlikka bog'liq.
Har qanday mahsulot singari, sug'urta xizmati ikkita qiymatga ega:
sug'urta to’lovi orqali sug'urta himoyasini ifodalovchi iste’mol narxi;
sug'urta xizmatlari bahosida ifodalangan narx44.
Aktuar hisob-kitoblar sug’urta xizmati qiymatining ikkinchi turi bilan bog'liq,
ya'ni. Sug'urtalovchining sug'urtalanganlarga ko'rsatadigan sug'urta xizmatlarining qiymati va narxini aniqlashda foydalaniladi.
Sug'urtalanuvchilar tomonidan to’langan sug'urta mukofotlari sug'urtalovchining sug'urta fondini tashkil etadi. Aktuar hisob-kitoblar yordamida har bir sug'urta qildiruvchining sug'urta fondini yaratishda ishtirok etish ulushi aniqlanadi.
Ob'ektni sug'urtalash uchun zarur bo'lgan xarajatlarni aniqlash sug'urtalovchining faoliyatidagi eng qiyin va hal qiluvchi daqiqalardan biridir. Sug'urta xarajatlari hisoblanadigan shakl sug'urta yoki aktuar hisob kitoblar kalkulyatsiyasi deb ataladi.
Aktuar hisob-kitoblarni amalga oshirish eng muhim vazifa bo’lib, sug'urta ta’rif stavkasining tarkibini aniqlaydi. Bu sizga sug'urtalovchi tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlarning narxini hisoblash va sug'urtalovchining faoliyatidagi aniq iqtisodiy natijalarni tahlil qilish imkonini beradi.
Xalqaro aktuar uyushmasi (IAA) tomonidan aktuariylar uchun standart talablar ishlab chiqilgan. Ba'zi mamlakatlarda aktuariylarni tayyorlashga bo'lgan talablar tarixan rivojlangan va milliy sug'urta bozorining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq.
Sug'urtalashning asosiy printsiplaridan biri shundaki, sug'urtalanuvchilarning ko’plab xatarlari belgilangan sug'urta mukofotlari evaziga sug'urtalovchiga beriladi. Mijoz juda katta moliyaviy yo'qotishlarini ancha kichik xarajat evaziga, ya’ni, sug'urta mukofotlari bilan almashtiradi.
