|
Декабрь 2020 10-қисм
Тошкент
ADABIY SAVODXONLIK MUAMMOLARI HAQIDA
Berdiyeva Shahloxon Yandoshovna
Navoiy viloyati,Zarafshon shahar 13-AFCHO´IM ning
ona tili va adabiyot fani o´qituvchisi
Tel-99893-311-90-74
Annotasiya:Ushbu maqolada Adabiyotda yozuvchining asarlari ning o‘ziga xosligi,adabiyot
darsliklaridagi ayrim mulohazalar,internet haqida, hozirgi sharoitda,”informatsion portlash”davrida
kitobga bo´lgan munosabat,yoshlarning kitobni o´qishiga bo´lgan qiziqishini oshirishga xos
bo´lgan ayrim mulohazalar haqida to´xtalib o´tilgan.
Kalit so´zlar: Adabiyot,Kitob,Internet, So´z san´ati, Adabiyot darslik, kino va televideniye,
informatsion portlash, axborot texnologiyasi.
Adabiyotda yozuvchining asari o‘quvchi tomonidan har xil qabul qilinadi,har xil tushuniladi,har
xil targ‘ib qilinadi.Barcha kitobxonlar tomonidan yaxshi kutib olinishi qo‘lma-qo‘l bo‘lib ketishi
muhim ahamiyatga ega.Badiiy asarning tushunilishi ma’lum ma’noda maktab adabiyot darslari
bilan bog´liq ekani nazarda tutilsa,e´tibor bevosita adabiy ta´limga qaratiladi.Ma´lumki,maktab
hamma narsani berolmaydi,lekin u bitta juda muhim narsani,ya´ni o´quvchining butun ma´naviy
hayotida hal qiluvchi rol o´ynaydigan badiiy asarni mutolaa qilish,tahlil qilib o´rganish
ko´nikmasini shakllantirishi kerak.Adabiyot darsliklarida ma´lum asarlar berilganidan so´ng
adabiyotshunos olimlarning o´sha asar haqidagi yakuniy xulosalari,mulohazalari beriladi.Bu
esa o´quvchilarni bir xil fikrlaydigan,bir xil xulosa chiqaradigan qilib qo´yadi.Bundan keyin
chiqadigan darsliklarimizda mana shularni hisobga olgan holda ularni nashr etsalar maqsadga
muvofiq bo´lar edi.Asarni o´qigandan keyin xulosa qanday xulosa qilishni kitobxonning o´ziga
qo´yib beraylik.Mana shunda ular o´zlari mustaqil fikrlaydigan,o´zlari har qanday masalada qat´iy
qarorga keladigan bo´lishadi.Bu- mustaqil mutolaa qilish,mustaqil tahlil,mustaqil fikrlash shaklida
bo´lib,uning vositasida o´quvchilarda kitobga muhabbat uyg´onishi kerak.Bizningcha,hozirgi
adabiyot o´qitishning nuqsoni yoki takomili yoxud uni yaxshilash haqida fikr yuritiladigan
bo´lsa,masalani,avvalo, mana shu muammodan boshlash maqsadga muvofiq bo´ladi.Chunki
adabiyot o´qitishdagi rasmiyatchilik quruqlik,hayotdan uzilish va boshqa ko´p kamchiliklar,ya´ni
mustaqil mutolaa ko´nikmasini shakllantirish vazifasi yetarli darajada keskin qo´yilmaganligidan
kelib chiqadi.Fan va texnikaning beqiyos taraqqiyoti,axborot texnologiyasining turli-tuman
ko´rinishlari bugungi hayotimizdan mustahkam o´rin olgan .Ayniqsa,kino va televideniye yosh-u
kattani o´ziga birdek mahliyo qilib,kitob mutolaasiga sarf qilinadigan vaqtni ham o´z tasarrufiga
olgan.Internet orqali esa istalgan ma´lumotni hech bir qiyinchiliksiz topib olish imkoniyati berib
turilgan bir davrda bugungi o´smir haqli savol qo´yishi mumkin:kitob o´qish shartmi?
Haqiqatan ham kitob o´qish shartmi?Shundoq ham vaqt ziq.Olamda har kuni roppa-rosa
yarim million kitob chiqib turibdi,qaysi birini ham o´qiyman degan muammo kitobxonlikka
xalaqit beradi.Bu mulohazada mantiq,lekin dahshatli mantiq bor.”Sariq devni minib”,”Shum
bola”,”O´tkan kunlar”asarlari-ning suratga olinishi ularning,ya´ni kitobxonlarining kamayib
ketishiga sabab bo´lmoqda.Biroq kino romandagi barcha go´zalliklarni kitobxon ongiga singdira
oladimi yoki kitobdan olinadigan badiiy zavq va estetik tarbiya o´sha kitobxon axloqi va ma´naviy
dunyosi uchun yetarli bo´lishi mumkinligini tasavvurga sig´dira olamizmi?
So´z san´ati go´zalligi o´zi alohida sehrli olam,kitobni qo´lga olib,yosh
to´kib,quvonib,g´azablanib shaxsan o´qiganga hech narsa yetmaydi.Lekin,goho ekran yoshlarni
faqat tomosha san´ati bilan cheklab qo´yadi,bunday ruhda tarbiya-langan kitobxon kitob o´qisa
ham undan qiziq voqeani qidiradi;tasvirlarni o´ychan,fikrchan sahifalarni,psixologik,lirik
chekinishlarni tashlab o´qishni odat qiladi.
O´qishlar ham har xil bo´ladi.Birov ermak uchun o´qiydi,birov o´qiydigan
Kitobini ilmiy tahlil qilish uchun,ya´ni “burch yuzasidan”.Birov bo´lak mashg´ulot
bo´lmaganidan,vaqt o´tkazish uchun,birov nimanidir bilib olish uchun,birov asardagi
voqeaga,qahramonning taqdiriga qiziqib qolgani uchun o´qiydi.
Shu bilan birga har qanday kitobxon har qanday asarni birvarakayiga o´qib ketishi mumkin
emas.Hozirgi axborot va taraqqiyot davrida tanlab o´qishga to´g´ri keladi.Agar hozirgi sharoit-
da,”informatsion portlash”davrida tanlamay o´qilsa,kitob dengizida g´arq bo´lib,o´qish bifoyda
176
Do'stlaringiz bilan baham: |
