Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

3.  Ang’iz  va  uni  ishlash  tizimi.  G’alla  ekinlaridan  bo’shagan  yerlarni  yerlarni 
shudgorlash muddati va uni sifatli qilib o’tkazish tadbirlari.    
 
Yoppasiga ekilgan g’alla ekinlari hosili yig’ishtirib olingan dala ang’iz deyiladi. Bir 
yillik  ekinlardan  bo’shagan  bunday  dalalarda  chimzorlarga  qaraganda  organik  moddalar 
ancha kam, tuprog’i quruq, strukturasi yomon, zichlashgan, begona o’tlar va ularning urug’i 
ko’p bo’ladi. Ang’izda zararkunandalar va kasalliklar ko’p uchraydi. Ang’izni ishlash tizimi 
lushchil’nik bilan yumshatish va kuzgi shudgorlashdan iborat.  
        
Ko’p yillik begona o’tlar bosgan dalalar 2 marta yumshatiladi. Birinchi holda diskli 
lushchil’nik  bilan  4-5sm  chuqurlikda,  keyin  ag’dargichli  lushchil’nik  bilan  10-12sm 
chuqurlikda yumshatiladi. Bir yillik begona o’tlar bosgan dalalar 4-5sm chuqurlikda 1 marta 
yumshatiladi.  Bunday  yerlar  oktyabr  oyining  boshlarida  shudgorlanadi.  Kuzgi  haydashni 
shimoliy  rayonlarda  15  noyabrdan,  janubiy  rayonlarda  30  noyabrdan  kechiktirmaslik  kerak. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

51 
 
Kuchli  shamol  bo’ladigan  tumanlarda  ko’p  yillik  begona  o’tlar  kam  o’sgan  uchastkalarni 
ag’dargichsiz plug bilan haydash yaxshi samara beradi.  
          E. I. Zaurov, U. Xo’jabekov  bu usulda  haydalganda  bug’doy  hosili 20-23%,  lalmikor 
dehqonchilik ITI 8-12% ortishi haqida yezishgan. 
            Hosilni  o’rib-yig’ish  bilan  bir  yo’la  ang’izni  haydash  imkoniyati  qilinganda,  darhol 
uni  lemexli  PL-5-25  yoki  yuza  yumshatgich  –  ploskorez-  XP-2-250,  AP-7,5  va  boshqa 
qurollarda  10-12  sm  chuqurlikda  yumshatish  zarur.  Shundan  keyin  yuza  yumshatilagan 
ang’izni  albatta  ekin  ekishdan  oldin  PN-4-35  osma  yoki  P-5-35m,  PU-5-35  A  tirkama 
pluglarda  tegishli  chuqurlikda  haydash  zarur.  Sug’oriladigan  yerlarda  takroriy  ekin  ekish 
uchun  samon  yig’ishtirilib  ang’iz  sug’oriladi.  Yer  yetilishi  bilan  plugga  «zig-zag»  borona 
taqilib yer haydaladi. Yerni kunning salqinroq vaqtida haydash yaxshi natija beradi. Keyin yer 
joriy tekislanadi va mola bostirilib takroriy ekin ekiladi. 
 
1. Yerni ag’darmasdan chuqur – yumshatish.  
 
2. Haydash bilan bir vaqtdan tuproq yuzasida marzalar,to’siqlar hosil qilish.  
   
3. Qorni saqlash va uni erishini boshqarish.  
 
4. Nishab yerlarni ko’ndalang haydash.  
 
5. Ag’dargichsiz haydab, ang’iz qoldirish.  
 
6.  Moslashtirilgan  ayrim  ag’dargichlarni  qisqartirilgan  pluglar  bilan  haydab  tuproq 
yuzasida jo’yaklar paydo qilish  
 
O’rta  Osiyo  respublikalarida  relyef  asosan  past  –  baland.  Sug’oriladigan  yerlarda 
sug’orish  eroziyasi  xavfi  bo’ladi.  Sug’orish  eroziyasi  (irrigasion  eroziya)  asosan  nishab 
yerlarda  sodir  bo’lib,  yog’ingarchilik  ta’sirida  va  sun’iy  sug’orish  ta’sirida  ekin 
maydonlarning yuqori qismining unumdor qismi pastki qismlarga yuvilib ketadi. Unumdorlik 
kamayadi. Yuqori hosil olib bo’lmaydi.  
 
Dehqonchilikda  yerlarni  kuzda  shudgorlash  bilan  bir  qatorda  bahorda  ham  ishlov 
berish  respublikamizning  shimoliy  hududlaridagi  sho’rlangan  yerlarda  o’tkaziladi.  Tuproq 
unumdorligini  oshirishda  bedaning  ahamiyati  juda  yuqori  bo’lib,  uni  buzish  jarayoni  sifatli 
qilib o’tkazilgandagina ta’siri yanadi samarali bo’ladi.  
 
AQLIY HUJUM. 
Bevosita  jamo  bo’lib,  “fikirlar  hujumi”ni  olib  borish.  Bu  uslubdan  maqsad-mumkin 
qadar  katta  miqdordagi  g’oyalarni  yig’ish,  talabalarni  ayni  bir  xil  fikirlashdan  holi  qilish, 
ijodiy vazifalarni echish jarayonida dastlab paydo bo’lgan fikirlarni engishdir. 
 
 
1.Bahorgi shudgor qaysi hududlarda o’tkaziladi va nima sababdan? 
2.Bahorgi shudgorni kamchiliklari nimada? 
3.Bedapoyani shudgorlash qanday amalga oshiriladi? 
4.Bedapoyalarni buzishda qanday qurollardan foydalaniladi? 
5.Ang’izni ishlash  tizimi qanday? 
 
 
 
 
 
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

52