Dehqon fermer xujaligi iqtisodiyoti. Dehkan farming economy

Rossiyaning qishloq xo‘jalik mahsulotlari va dehqon  

xo‘jaligining ulushi 

Yillar 

№ Mahsulot 

turlari 

O‘lchov 

birligi 

2000 2005 2013 

2013-y. 

2000-y. 

ga nisb. 

% his. 

Dehq.xo‘ja

ligi ulushi, 

% 

Boshqa 

q/x kor-

xonalari, 

% 

1 Bug‘doy 

mln 

tonna 

85,2 87,3 90,5  106 

- 

100 

2 Guruch 

mln 

tonna 

46,9 48,0 51,2  109 

2 

98 

3 Makkajo‘xor

i 

mln 

tonna 

2,0 2,8 3,2 160  30–35  65-70 

4 Arpa 

mln 

tonna 

14,7 15,2 17,0  121 

25–30  70–75 

5 So‘li 

mln 

tonna 

5,3 5,8 6,8 128  30–35  65-70 

6 Kartoshka 

mln 

tonna 

35 48,2 

40,2 115 

40 

60 

7 Qand 

lavlagi  mln 

tonna 

14,6 15,0 17,2  118 

60 

40 

8 Sabzavotlar 

shundan: 

A) karam 

B) piyoz 

V) pomidor 

G) bodring 

D) sabzi 

mln 

tonna 

-//- 

-//- 

-//- 

-//- 

-//- 

11,4 

 

4,2 

1,1 

1,8 

0,55 

1,2 

12,3 

 

5,2 

2,0 

2,8 

1,2 

1,5 

14,8 

7,0 

3,2 

3,9 

1,8 

2.1 

130 

 

166 

291 

216 

327 

175 

95–98 

 

100 

95–98 

100 

100 

90–93 

2-5 

 

0 

2-5 

0 

0 

7-10 

9 Mevalar 

shundan: 

A) olma 

B) olcha 

V) uzum 

G) boshqalar 

mln 

tonna 

-//- 

-//- 

-//- 

-//- 

2,5 

 

1,8 

0,1 

0,2 

0,4 

2,5 

 

1,8 

0,2 

0,2 

0,3 

2,8 

2,0 

0,3 

0,3 

0,2 

112 

 

111 

300 

150 

50 

98 

 

100 

98 

100 

97-98 

2 

 

0 

2 

0 

2–3 

10 Qulupnay 

mln 

tonna 

128 130 

131,8

103 

100 

0 

11 Malina 

mln 

tonna 

95 98 

101 105 

100 

0 

12 Smorodina 

mln 

tonna 

208 210 

212,2

102 

100 

0 

13 Kungaboqar 

urug‘i (pista) 

mln 

tonna 

3,2 3,8 4,1 128  95–96 

4-5 

Manba: Международный сельскохозяйственный экономический журнал, 

2010, №7 

 

Rossiyaning  dehqon xo‘jaliklari faqat oziq-ovqat mahsulotlari ish-

lab chiqarishga ixtisoslashmaganligini jadval ma’lumotlarini tahlil qilish 

natijasida ko‘rish mumkin. 

Dehqon xo‘jaliklarining qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish 

---

 

96

bo‘yicha ulushini O‘zbekiston va boshqa mamlakatlar misolida 

keltiramiz va quyidagi jadvalda aks ettiramiz (4.6.4-jadval). 

Yaponiya  yiliga 12,7 mln tonna don yetishtirib, shundan 40,2 %i 

dehqonlar, qolgani esa fermer va boshqa qishloq xo‘jaligi korxonalari 

hissasigi to‘g‘ri keladi. Yiliga  11,9 mln tonna guruch yetishtirib, 

shundan 6-8 % dehqon xo‘jaliklari hissasiga to‘g‘ri keladi.  O‘zbekis-

tonda esa guruch yetishtirishda dehqon xo‘jaliklari hissasiga 34-36 %i 

to‘g‘ri keladi. 

Shuningdek, Yaponiya dunyoda kartoshka yetishtiruvchi, eksport 

qiluvchi 32 mamlakat ichida 16-o‘rinda turadi, lekin yetishtirayotgan 3,4 

mln tonna  kartoshkaning aksariyat qismini (68 %ini) o‘z aholisi 

iste’moli uchun yetishtiradi. 

 

4.6.4-jadval  

O‘zbekiston va jahon mamlakatlari dehqon xo‘jaliklarining asosiy qishloq 

xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirishdagi ulushi ( %da) 

Mahsulot 

nomi 

O‘zbekiston   Rossiya 

Germaniya Daniya  AQSH  Yaponiya 

Paxta 10–12 

- -  - 0,7-1,5 

- 

Bug‘doy 14-16  - 

2 

1,7–2,5 

0,7-1,2 

40 

Meva, uzum  

82-88 

98-100 

88-90 

65–67 

96-98 

90,2 

Sabzavot  

86 

95–98 

30–35 

42-47 

55-57 

82 

Chorvachilik 

mahsulotlari 

88-92 82-87 

78-84 86-88 

82 74-78 

Manba: O‘zbekiston  Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi 

Prognozlashtirish va Makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti ma’lumotlari asosida 

tuzilgan. 

 

Kartoshkaning 49 %ini dehqonlar yetishtirib beradi. Sabzavotlar 

ishlab chiqarish va yig‘im – terimi bo‘yicha Yaponiya dunyoda 7-

o‘rinda turadi. 16 mln tonna sabzavotdan 82 %ini dehqon xo‘jaligi 

yetishtirib beradi. Ayniqsa, meva yetishtirishda Yaponiya ko‘proq 

dehqon xo‘jaliklariga tayanadi. Yiliga 5,2 tonna meva yig‘sa, bu 

yig‘imning 90,2 %i dehqonlar, qolgani esa qishloq xo‘jaligining boshqa 

korxonalariga to‘g‘ri keladi.   

AQShda bug‘doy yetishtirishda dehqon xo‘jaligining ulushi bor-

yo‘g‘i 0,7–1,2 %, qolgani esa oliy ma’lumotli fermerlar zimmasiga 

yuklanadi. Dehqon xo‘jaligi zimmasiga ko‘proq apelsin, greypfrut, 

qulupnay, malina va hokazolar ishlab chiqarish yuklangan. 

Germaniyaning dehqon xo‘jaligi asosan bog‘dorchilik bilan shu-

g‘ullanadi. Shuningdek, qand lavlagi, meva, xmel yetishtirishda dehqon 

xo‘jaligi oldingi o‘rinda turadi. Germaniyaning ayrim tumanlarida 

---

 

97

parrandachilikka ixtisoslashgan dehqon xo‘jaliklari borligi qayd etilgan. 

Germaniyada 2000-yilda 108 mln bosh, 2009-yilda esa 123,5 mln bosh 

parranda hisobga olingan bo‘lib, ularni parvarishlash uchun  490 ming 

dehqon xo‘jaligi yo‘naltirilgan.  

 

I. Mavzuga oid sаvоllаr: 

 

1. Dеhqоn хo‘jаligi dеb qаndаy хo‘jаlikkа аytilаdi? 

2. Dеhqоn хo‘jаligining vаzifаsi nimаlardаn ibоrаt? 

3. Dеhqоn хo‘jаligini tаshkil etishning qаndаy tаmоyillаri mаvjud? 

4. Dеhqоn  хo‘jаligining tаshkiliy-iqtisоdiy vа huquqiy аsоslаri 

nimаlаrdаn ibоrаt? 

5. Dеhqоn хo‘jаliklаri qаndаy tаrtibdа tаshkil etilаdi? 

6. Dehqon xo‘jaliklarini davlat tomonidan moliyaviy qo‘llab-

quvvatlash qanday yo‘lga qo‘yilgan? 

7. Dunyo mamlakatlarida dehqon xo‘jaliklarini qishloq xo‘jaligida 

tutgan o‘rni haqida so‘zlab bering.