Dehqon fermer xujaligi iqtisodiyoti. Dehkan farming economy

o‘zgarishi 

Yillar 

2012 2013  2014 

2014-yil 2012-yilga 

nisbatan o‘zg. (+; -)   

№ 

 Ko‘rsatkichlar  

O‘lch. 

birl. 

Jami 

xarajat  

 % 

hisobida 

Jami 

xarajat  

 %  

hisobida 

Jami 

xarajat  

 % 

hisobida 

Jami xa-

rajat  

 % 

hisobida 

I 

Jami xarajatlar 

mln so‘m

303579 

100 

376562 

100 

377152 

100 

73573 

- 

 

Shu jumladan: 

  

  

  

 

 

 

 

 

 

1.1 

Ish haqi 

mln so‘m

104431,2 

34,4 

143642 

38,1 

134293 

35,6 

29861,8 

1,2 

1.2 

Urug‘lik 

mln 

so‘m 

10018,1 

3,3 22022 5,8  24869  6,6 14850,9 3,3 

1.3 

Mineral o‘g‘itlar 

mln so‘m 

54947,8 

18,1 

59868 

15,9 

84528 

22,4 

29580,2 

4,3 

1.4 

Zararkunandalarga 

qarshi kurash 

mln so‘m 

5464,4 1,8  8002  2,1  6919  1,8  1454,6  - 

1.5 

Yonilg‘i-moylash 

materiallari 

mln so‘m 

57680,0 

19,0 

53156 14,1 78307 20,7 20627  1,7 

1.6 MTPF 

mln 

so‘m 46144,0  15,2 

56350 

15,0 

5923 

1,5 

-40221 

-13,7 

1.7 

Elektr 

energiyasi 

mln 

so‘m 

4553,7 

1,5 5091 1,4  8228  2,2 3674,3 0,7 

1.8 

Yagona yer solig‘i 

mln so‘m 

5464,4 

1,8 

6035 

1,6 

9624 

2,6 

4159,6 

0,8 

1.9 

SIU xarajatlari 

mln so‘m 

1517,9 

0,5 

3737 

1,0 

2687 

0,8 

1169,1 

0,3 

1.10  Boshqa xarajatlar 

mln so‘m 

13357,5 

4,4 

18658 

5,0 

21775 

5,8 

8417,5 

1,4 

II 

Hosildorlik s/ga 

26,4 

xxx 

26,4 

xxx 

26,3 

xxx 

-0,1 

xxx 

III 

1 tonna mahsulotni 

sotish bahosi 

ming 

so‘m 

807,0 xxx 938,0 xxx 1229,65 xxx 422,65 xxx 

IV 

1 tonna mahsulot 

tannarxi 

ming 

so‘m 

716,0 xxx 891,0 xxx 998,72 xxx 282,72 xxx 

Rentabellik 

darajasi 

 

% 12,7 

xxx 5,3 xxx 24,8 xxx 12,1 xxx 

Manba: Qashqadaryo viloyat statistika boshqarmasi ma’lumotlari asosida tahlil qilingan. 

---

 

347

Paxta tannarxi tarkibida mashina traktor parkidan foydalanish  

2012-yilda 15,3 foizni, 2013-yilda 15,0 foizni,  2014-yilda 1,5 foizni 

tashkil qilgan. Demak, xo‘jaliklar mashina traktor parklaridan 2014-

yilda foydalanishmagan, chunki mashina-traktor parkidan foydalanish 

ko‘rsatkichi atigi 1,5 foizni tashkil etmoqda.  

Fermer xo‘jaliklarda xarajatlarni sarflashdan yana bir maqsad–

yetishtirilayotgan bir birlikdagi mahsulot, bajarilayotgan ishlar, 

xizmatlar uchun o‘rtacha qancha xarajat qilinganligini ham aniqlashdir 

ya’ni ularning tannarxlarini bilishdir. Mahsulot (ish, xizmat) tannarxi 

darajasi ularnining foydali yoki zararliligi bo‘yicha aniqlanadi. Shuning 

uchun xarajatlar har bir tannarx obyekti bo‘yicha to‘g‘ri olib borilishini 

ta’minlash lozim. Buning uchun sarflanayotgan xarajatlar mahsulot 

ishlab chiqarish davrlariga qarab qo‘shilishi bo‘yicha turkumlashtiriladi 

(16.1.3-chizma). 

16.1.3-chizma 

Хаrаjаtlаr mаhsulоt yеtishtirish muddаtlаri bo‘yichа turkumlаshtirilishi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dehqon va fermer xo‘jaliklarida mahsulot yetishtirish, ish va 

xizmatlarni bajarish uchun qilinayotgan barcha xarajatlar iqtisodiy maz-

munga, maqsadga, hisobot obyektiga hamda shakllanish manbalariga 

ko‘ra, quyidagi elementlarga va moddalarga guruhlashtirilgan: 

ХАRАJАТLАR

Hisоbоt yili hоsili 

uchun qilingаn оldingi 

yil хаrаjаtlаri 

Hisоbоt yili hоsili uchun 

аmаlgа оshirilgаn hisоbоt 

dаvri хаrаjаtlаri 

Кеlgusi yil hоsili 

uchun qilingаn 

hisоbоt yili хаrаjаtlаri 

Mеhnаt hаqi ijtimоiy 

аjrаtmаlаri bilаn; 

Аsоsiy vоsitlаrning 

аmоrtizаtsiyasi; 

Yerlаrni tеkislаsh; 

Kuzgi shudgоr; 

Urug‘ vа ko‘chаt; 

Kuzgi ekinlаrni ekish; 

Minеrаl vа оrgаnik o‘g‘itlаr 

sоlish; Ko’p yillik 

ko‘chаtlаrni ekish; 

Yangi yеrlаrni o‘zlаshtirish; 

Yaхоb suvi bеrish; 

Yoqilg‘i vа mоylаsh 

mаtеriаllаri. 

Urug‘, ko‘chаt; Mеhnаt hаqi 

аjrаtmаlаri bilаn; 

Аsоsiy vоsitаlаrning 

аmоrtizаtsiyasi; 

Sug‘оrish; Minеrаl vа 

оrgаnik o‘g‘itlаr; 

O‘simliklаrni himоya qilish 

uchun kimyoviy vоsitаlаr; 

Yoqilg‘i vа mоylаsh 

mаtеriаllаri; 

Ehtiyot qismlаr; qurilish 

mаtеriаllаri; 

Kаm bаhоli, tеz to‘zuvchаn 

buyumlаr; 

Bоshqа mаtеriаl хаrаjаtlаr. 

Mеhnаt hаqi аjrаtmаlаri 

bilаn; 

Аsоsiy vоsitаlаrning 

аmоrtizаtsiyasi; 

Yaхоb suvi bеrish; 

Yerlаrni tекislаsh; 

Yerlаrning mеliоrаtiv 

hоlаtini yaхshilаsh; 

Оrgаniк vа minеrаl o‘g‘itlаr; 

Yoqilg‘i vа mоylаsh 

mаtеriаllаri; 

Каm bаhоli, tеz to‘zuvchаn 

buyumlаr; 

Bоshqа хаrаjаtlаr. 

---

 

348

• mahsulot yetishtirish, ishlarni, xizmatlarni bajarish bilan bog‘liq 

xarajatlar; 

• davr xarajatlari; 

• moliyaviy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar; 

• favqulotda qilinadigan xarajatlar(foyda, zararlar). 

Xarajatlarning bunday tartibda turkumlashtirilishi ularning o‘simlik-

chilik mahsulotlari yetishtirish davrlari bo‘yicha qilinadigan miqdorini, 

qiymatini aniqlash imkoniyatini yaratadi. Shunga asoslangan holda 

ularning samarali amalga oshirishlishini ta’minlash mablag‘lar bilan 

ta’minlanish masalalari ham hal etilishini taqozo qiladi. 

Dehqon va fermer xo‘jaliklarida xarajatlar mahsulot yetishtirish 

jarayonida ishtirok etishiga ko‘ra bevosita hamda bilvosita sarflanadigan 

xarajatlarga ham turkumlashtiriladi. Bevosita (to‘g‘ri) xarajatlar mahsu-

lotlarni yetishtirishda bevosita qatnashadi va ular mahsulot hajmiga, 

sifatiga to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatmaydi.