Ádebiyàt -klàss ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan ekinshi bàsılım NÓkis «bilim» 2017 kbk 83. Qàr m-22 uok

Qalila hám Dimna
«Qalila hám Dimna» shıǵarması qaraqalpaq xalqı 
arasında hár túrli usılda keń tarqalǵan. Olardıń kóp 
sanlı hikayalarınıń syujetleri, hikmetli sózleri hátteki 
awızeki xalıq dóretiwshiliginiń múlkine aylanıp ketken. 
Bunıń bir mısalın «Qalila hám Dimna» shıǵarmasındaǵı 
birqansha syujetlerdiń qaraqalpaq tili hám ádebiyatı 
boyınsha dúzilgen oqıw qollanbalarında paydalanǵanınan 
kóriwge boladı. Mısalı maqtanshaq qurbaqa haqqında, 
iyttiń óz súwretin suwda kórip, oǵan taslanǵanı hám taǵı 
basqalar. Násiyat, hikmet hám tımsallar jıynaǵınan ibarat 
bolǵan bul «Qalila hám Dimna» kitabı hind biraxmanları 
hám alımları tárepinen jazılǵan. Hár xalıqtıń alım hám 
faylasufları ne arqalı bolsa da óz tilek, ármanların iske 
asırıwdı, ómir súrip turǵan tártipti belgili bir jolǵa 
salıwdı hámme waqıt oylaǵan. Hár túrli ilajlar menen 
is kórmekshi bolıp, bul tuwralı hár túrli shıǵarmalar 

---

152
ja-zıwǵa umtılǵan. Solardıń biri quslardıń hám jabayı
haywanlardıń tilinen jazılǵan, júdá tereń mánili, názik 
shama-isharalarǵa hám máselelerge tolı usı kitap bolıp 
esaplanadı. Alımlar bul joldı tańlap úlken artıqmashılıqqa 
iye bolǵan: birinshiden bunıń menen olar qálegen sózin 
aytıp, hárbir baptı oylaǵan dárejede bezew imkaniytına iye 
boldı. Onıń ústine olar usı jol menen násiyat, hikmet, 
kúlkili qısqa gúrrińler hám oyın-házil sóz gáwharların 
bir-birine qosqan sebebi danalar bul kitaptı dıqqat penen 
oqıp paydalansın, nadanlar bolsa onı ápsana dep oqısın. 
Jas shákirtler bolsa, sawatlı bolıw, ilim arttırıw, hikmetli 
sózler aytıw maqsetinde bul kitapta jazılǵanlardı yadında 
saqlap qalıwshılar boldı.
«Qalila hám Dimna» shıǵarmasında ádep-ikramlılıqqa 
baylanıslı kóp ǵana bahalı maǵlıwmatlardı alıwǵa boladı. 
Mısalı adamnıń aqıllilıǵın qanday minez-qulqınan anıq-
lawǵa bolatuǵınlıǵı haqqında mınaday delinedi:
Adamnıń aqılı segiz nársede kórinedi: birinshisi — ná-
zik, múlayım qatnasta; ekinshisi — óziniń kim ekenligin 
bilip, soǵan ámel qılıwda; úshinshisi — ádil shahlarǵa 
itáát etip, olardıń tilek-ármanların orınlawda; tórtin-
shisi — óz sırların dosqa bildiriw, bildirmewdi biliwde; 
besinshisi — óziniń hám basqalardıń sırın saqlawda; altın-
shısı — shahlar sarayında saq bolıp, shiyrin til menen saray 
adamların qolǵa ala biliwde; jetinshisi — tildi tıyıp, artıq 
sóylemewde, segizinshisi — májilislerde tınısh, úndemey 
otırıwdı ádet etip, soralmaǵan nárselerdi aytpaw hám pú-
shayman jegizetuǵın sózlerdi tilge alıwdan saqlanıwda. Bul 
segiz qásiyettiń bári kimde bolsa, ol doslarınan qálegen 
nársesin ala aladı hám ármanına jete aladı.