Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

Parmanshı
— patshanıń qasında bolıp pármanın jazıp, islegen jumısı boyın-
sha esap beretuǵın hámeldar.

---

264
Sárwi menen gúlge qarawǵa meylim joq,
Baǵ ishinde sallanǵan gúl júzli bolmasa
Bul qatarlardı mısal etip, olardı shayırdıń ózine tán máni, qıyalı, 
kórkemligi barlıǵın kórsetti de, birew menen pikir alısıp atırǵanday, 
qızıp sóyledi: «Óz tilimiz sonsha taza, sulıw hám qábiletli. Bul sóz 
benen hárqanday sezimdi, mánini sıpatlaw múmkin. Men isenemen, 
biziń tilimiz pikir gáwharların qosıq ırǵaqlarına astarlı túrde diziwge 
parsı tiline qaraǵanda kóbirek múmkinshiliklerge iye. Bul ǵázzellerdi 
oqıp, parsı tilinde sóylewshi sheshenler hám ózimizdiń parsı tilinde sóy-
lewshilermiz ne dep sın taǵıwǵa batılı barar eken!»
— Bul tildi shayırdıń qosıǵı qorǵap qaladı, taǵı da qaysı márt 
hákisine sıpatlap beredi? — dedi kúlip Xusayn Bayqara. — Janapları óz 
nadir qosıqlarıńız benen tilimizdiń ózgesheligin, kúshin, danıshpanlıq 
penen sıpatlap berdińiz.... Esińizde me, jas waqtımızda tilimizdi qan-
day muhabbat penen aytıp berer ediń. Ol waqıtları óz sózimizge bolǵan 
súyiwshilikti maǵan sen úyretken ediń. Bul súyiwshilik ele esimde. 
Nawayı ózi tuwralı aytılǵan bul haq sózdi kishipeyillik penen, tınısh 
otırıp tıńladı. Xusayn Bayqara óz ǵázzellin barlıq shayırlarǵa oqıw 
ushın berip, olardan buǵan juwap jazıwın soramaqshı ekenligin ayttı.
— Oylap qarayıq, — dedi Nawayı kúlip, ǵázzeldi júz shayır oqıp 
shıǵıp, qálem terbetse, júz ǵázzel payda boladı. Bir túp gúl júz ǵunsha 
baylaydı 
Esik aǵası kelip, hámme xızmetkerlerdiń jıynalǵanın ayttı. Xusayn 
Bayqara kiriwge ruqsat berdi. Bekler, wázirler, úlken hámeldarlar, 
patshanıń barlıq waqıtta sóylesetuǵın keńesgóyleri qımbat baha shapan-
larǵa oranıp kirip keldi. Hárkim óz orınlarına kelip otırdı: Begler begi 
Muzaffar barlas patshaǵa jaqın, eń joqarı orında otırdı. Xusayn Bay-
qara taj-taxt iyelew ushın taw, shólden asıp, óz dushpanları menen 
gúresip júrgen waqıtta oǵan kórsetken xızmetleri ushın Bektiń erliginde 
shek joq, ózin tap patshalıq sherik sıyaqlı sezedi. Ulıwma patshalıqtıń 
sútini esaplaǵan bul adamlardıń tásiri qanday bolmasın, birden bir 
qızıq sıpatı, minez-qulqı yaki isi menen dańq shıgarǵan adamlar edi. 
Muhammed burundıq-eski bekler áwladınan, kútá bilimli sárdar, ullı 
adam. Biraq ań awlawǵa, qus salıwǵa kútá qumar edi, geyde quslardıń 
birewi ólip qalsa, oǵan matam tutıp, «bul ólgennen góre, basqa bir 
balam ólgende bolmas pa edi», dewshi edi. Zulnun Argun — eser, biraq 
ájayıp qılıshpaz, bahadır bek edi. Bárha eki adam menen shaxmat

---

265
oynaydı. Islam barlas — sada, til alǵısh, ańshı hám kúsh iliminiń 
piri. Óziniń arnawlı oqjayın kúsh penen atıp, oqtı taxtadan ótkeredi. 
Áne, sonday bahadırlıq islerdiń tásilin kóp biletuǵın edi. Muǵalbektiń 
isi — bárha qumar oynaw. Badraddin sonday shaqqan, jeti attıń ústinen 
qatarına sekiredi. Sayd Badraddin — barlıq háreketi názik, shaqqan, 
mádeniyatlı, jaqsı oynaytuǵın edi. Ózi oylap tapqan, dúzgen oyınları 
bar edi. Xoja Abdulla Marwariy — kóp ilimdi biledi, ájayıp túrde qonun 
(muzıka áspabı) shertip qosıq aytatuǵın edi. Xattı sulıw etip jazadı. 
Qosıqtı kúta zawıq penen tıńlaydı....
Saltanattı, xoshemetti jaqsı kóretuǵın Xusayn Bayqara úyin toltırıp 
otırǵan dańqlı adamlarǵa maqtanıshlı túrde qaradı. Soń bekler menen 
áskeriy kúshler tuwralı biraz keńesti. Wálayatlardan kelgen geybir 
xabarlar tuwralı wázirlerden esap aldı. Nege kerek ekenligi belgisiz 
Shayqulislamnan sháriyatqa baylanıslı bir máseleni soradı. Ol qiráát 
penen hám kútá salmaqlap aytıp berse de, sabırsızlanıp otırǵanı sezilip 
turdı. Keyin ańshılıq hám qus salıw tuwralı gáp basladı. Islam barlas 
birden tirshelenip, janlanıp ketti. Úlken gewdesin patsha tárepke sál 
burıp, úlken qolları menen siyrek murtın bir sıypap qoyıp, quslardıń 
hár qıylı minez-qulıqları tuwralı qızıqlı waqıyalardı ayta basladı. 
Muhammed burundıq ta sózge aralasa basladı. Ańshılıq tuwralı bolǵan 
ertekke usaǵan qızıqlı waqıyalardı hámme qızıqsınıp tıńlay basladı. 
Patsha da kúlip, ıqlas penen tıńlap otırdı. Aqırında, Xusayn Bayqara 
úlken hám dawam etiwshi ań awlawǵa tayarlıq kóriwdi hám ańshılıqqa 
baylanıslı barlıq jumıslardı Islam barlasqa tapsırdı da, qol siltep belgi 
etiw menen otırıspanı japtı. Pútkil májiliste otırǵanlardı óziniń patshalıq 
zıyapatına mirát etti. Hámme ornınan qozǵalıp, oǵan húrmet bildirip 
turǵanda, Xusayn Bayqara ásten turıp, basqa bir bólmege qaray ótip 
ketti.